توندوتیژی، قۆچی قوربانی و موقەدەس
دیالۆگ له‌گه‌ڵ 'ڕۆنێ ژیرار'دا
به بڕوای ژیرار، ئه‌و په‌یامه‌ی مه‌سیحیه‌ت كه ڕایده‌گه‌یه‌نێت پاكێتیی و بێگوناهی كه‌سی قوربانیی تاوانباركراو له‌لایه‌ن جه‌ماوه‌ری گشتییه‌وه ده‌سه‌لمێنرێت، سه‌ركۆنه‌ی ئه‌و ساخته‌یی و خه‌ڵه‌تاندنه ده‌كات كه له‌ناو سرووته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندایه و گوایه به‌هۆیه‌وه كۆمه‌ڵگه مرۆییه‌كان ده‌یانه‌وێت ئاشتی له‌نێو ئه‌ندامه‌كانیاندا سه‌قامگیربكه‌ن. هه‌ر ئه‌مه‌ش وایلێده‌كات نه متمانه و نه بڕوا به‌و چاكیی و باشیانه بكات كه به‌خشراونه‌ته پرۆسه‌ی قوربانیدان.
ژیرار: بیریاری كێبه‌ركێ
ژیرار Rene Girard ساڵی ١٩٢٣ له شاری Avignon له دایكبووه و له خوێندنگه‌ی Chartes خوێندوویه‌تی، پاشان ئه‌ده‌بی له زانكۆی ئیندیانا له وڵاته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا خوێندووه و ساڵی ١٩٥٣ به‌رگری له تێزهی دكتۆراكه‌ی كردووه. له ساڵی ١٩٥٧دا له جۆن هۆبكنز خوێندوویه‌تی و یه‌كه‌م كتێبی خۆی له‌ساڵی ١٩٥١دا به ناونیشانی (درۆی ڕۆمانتیكیی و هه‌قیقه‌تی ڕۆمانئاسایانه). ساڵی ١٩٥٨ كراوه‌ته مامۆستا له زانكۆی ده‌وڵه‌ت له نیو یۆرك و له‌وێ له كاتی ئاماده‌كردنی كتێبی دوه‌میدا به ناونیشانی (توندوتیژیی و موقه‌ده‌س) سه‌رقاڵی توێژینه‌وه بووه له شكسپیر و ئه‌تنۆلۆژیا. پاشان ساڵی ١٩٧٥ ده‌گه‌ڕێته‌وه زانكۆی جۆن هۆبكنز و له سه‌ره‌تای ١٩٨٠دا له زانكۆی ستانفۆرد توێژینه‌وه ده‌كات، هه‌ر له‌وكاته‌شدا كۆمه‌ڵه‌ی (Jean Pierre Dupuy) وه‌ك سه‌نته‌رێكی فره ئاڕاسته بۆ پسپۆڕیی له توێژینه‌وه تیۆرییه‌كاندا داده‌مه‌زرێنێت. ژیرار خاوه‌نی چه‌ندین كتێبه كه هه‌موویان ده‌رباره‌ی بیری ئه‌نترۆپۆلۆژیی و شیكاری ئه‌ده‌بیین. هه‌ر له‌و ده‌مه‌شه‌وه گه‌شه‌ی به تیۆره‌یه‌كی ڕه‌سه‌ن داوه ده‌رباره‌ی كێبه‌ركێ و رۆڵی له كۆمه‌ڵگه مرۆییه‌كاندا، ئه‌وه‌ش له ڕێی دراوه‌كانی مێژووی ئایینه‌كان و شیكاریی نووسینه ئه‌ده‌بیه‌كان. ساڵی ٢٠١٥ لە ئەمریکا دەمرێت. له کۆتاییەکانی ژیانیدا كۆمه‌ڵێك دیالۆگی بڵاوكرده‌وه له‌ژێر ناونیشانی (بنچینه‌كانی كولتوور)، كه له بڵاوكراوه‌كانی wrBro D. de ی پاریس، ساڵی ٢٠٠٤ەوەو تیایدا قسه له‌سه‌ر تێكڕای كاره‌كانی خۆی ده‌كات.
له‌كتێبه‌كانیشی:
١. قۆچی قوربانی، پاریس ١٩٨٢
٢. ئه‌وه‌ی كه فیتنه‌گێڕه، پاریس ٢٠٠١
٣.ڕێچكه‌ی كۆنی خه‌ڵكه لاده‌ره‌كان، پاریس ٢٠٠١
٤. ده‌نگی ئاڵۆزی واقیع، پاریس ٢٠٠٤
لێ لێره‌دا پرسیارێكی تر دێته پێشێ: ئایا ژیرار مێژوونووسی ئایینه‌كانه یا ڕه‌خنه‌گری ئه‌ده‌ب، ئه‌نترۆپۆلۆژه یان فه‌یله‌سوف؟ یان هه‌موو ئه‌وانه‌یه له‌یه‌ك كاتدا؟ ئایا مرۆڤ چۆن ده‌توانێت له شیته‌ڵكردنی چه‌مكی ئیره‌یی و حه‌سودی لای شكسپیره یاخود گاڵته‌جاڕیی لای سارته‌ره‌وه بڕوات به‌ره‌و تانه و ڕه‌خنه‌گرتن له ته‌لمود؟ ئه‌ڵبه‌ته پاش تێپه‌ڕینی به‌شیكاركردنی سرووتی قوربانیدان به كۆیله لای خێڵه‌كانی دایاك له دورگه‌ی بۆرنیۆ و ئه‌فسانه‌ی ئۆدیپ، هه‌موو ئه‌مانه‌ش به‌بێ توێژینه‌وه‌ی مه‌یدانیی و تاقیكارییانه به پاڵپشتی كتێب و سه‌رچاوه؟ ئه‌و هه‌ر له یه‌كه‌م كارییه‌وه به‌ناوی (درۆی ڕۆمانتیكیی و هه‌قیقه‌تی ڕۆمانئسایانه) ١٩٦١، (توندوتیژیی و موقه‌ده‌س) ١٩٧٢ بۆ (شته شاراوه‌كان هه‌ر له دامه‌زرانی جیهانه‌وه) ١٩٨٧ تاوه‌كوو (قۆچی قوربانی) له ١٩٨٢دا هه‌رگیز كاره‌كانی له په‌ره‌سه‌ندن نه‌كه‌وتوون، ئه‌مه جگه له به‌ركه‌وتنی به جه‌ماوه‌رێكی به‌ربڵاوتر له بازنه‌ی پسپۆڕان، كه به دڵنیاییه‌وه بۆته مایه‌ی خوڵقاندنی كاردانه‌وه‌ی ڕه‌خنه‌یی و هه‌ندێكجاریش زۆر توند له‌لایه‌ن ئه‌وانه‌وه. زیاد له‌جارێكیش بیستراوه كه وتویانه بیری ژیرار هیچ نییه جگه له پارچه‌یه‌ك كه‌ره‌ی زۆر بچوك له‌سه‌ر له‌تێك نانی گه‌وره، یان وتراوه ژیرار دوای هه‌ندێك تێزهی ئومێده‌وار و پڕ خواست كه‌وتووه كه بۆ تاقیكردنه‌وه و قه‌بوڵكردن مه‌حاڵن. لێ سه‌رباری هه‌موو ئه‌و ڕه‌خنانه‌ش ساڵی ١٩٨٢ له سیریزی لاسال كۆنفرانسێك كرا بۆ توێژینه‌وه و پشكنینی شیكاره ئه‌نترۆپۆلۆژییه‌كه‌ی ده‌رباره‌ی قوربانیدان و فیداكردن، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه له‌ساڵی ١٩٩٤ەوە گۆڤاری (Contagion) به‌وردی چاودێری كاره‌كانی ده‌كات، وه‌كچۆن دیدارێكی نێوده‌وڵه‌تی ساڵانه‌شی ڕێكخست ده‌رباره‌ی توندوتیژیی و موقه‌ده‌س، هه‌مو ئه‌وانه‌ش به‌ڵگه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كاره‌كانی ژیرار بایه‌خدارن له جیهانی ئه‌كادیمیدا.
هه‌ندێكجار لێره‌وله‌وێ ده‌خوێنینه‌وه كه جیهانی ژیرار جیهانی تاك بیرۆكه‌یه. كه ئه‌م ڕه‌خنه‌یه ده‌بیستین نازانین به ڕاستی مه‌به‌ست له چییه، ئایا مه‌به‌ست له پره‌نسیپی لاساییكردنه‌وه‌یه، یان به كوشتنی دامهزرێنهرانه، مه‌به‌ست له میكانیزمی قوربانیدان و فیداكارییه، یان به دیمه‌ن و سیمایان له‌ئینجیلدا.. یان چی؟ ئایا ئه‌و تاكه بیرۆكه تایبه‌ت و دانسقه‌یه چییه كه ئه‌م جۆره له ڕه‌خنه ئاماژه‌ی پێده‌دات؟ له ڕاستیدا هه‌مو ئه‌و ئایدیایانه ئه‌چنه ناو خانه‌ی یه‌ك بونیادی ئاوێته‌وه، یه‌ك تیۆره‌ی گشتی ده‌رباره‌ی هۆكاره‌كانی كێبه‌ركێی ململانێئاسایانه‌ی نێوان مرۆڤه‌كان، ده‌ره‌نجامه سرووتییه‌كانیان و په‌یوه‌ندیشیان به مێژوو و گه‌شه‌كردنی ده‌زگاكانه‌وه. كه‌واته ئێمه له‌به‌رده‌م كارێكی مه‌زنداین، له‌به‌رده‌م بونیادێكی گێڕانه‌وه‌یی ئه‌نترۆپۆلۆژی زۆر گه‌وره و زه‌به‌لاحداین كه له‌مڕۆدا كه‌س نیه‌تی، كارێك كه بێدوودڵی ده‌توانێت بڵێت خاوه‌نی كلیله‌كانی بنچینه و چاوگه‌كانی كولتووره كه بۆ خۆی ناونیشانی دوا كتێبی ژیراره له ٢٠٠٤دا. باشه ئه‌ی له كوێوه و چۆن هێڵه سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌م بونیاده فیكرییه مه‌زنه بگرین؟ له ساڵی ١٩٧٩دا و پاش ده‌رچوونی كتێبه‌كه‌ی (شتگه‌لێك شاراوه هه‌ر له سه‌ره‌تای دامه‌زرانی جیهانه‌وه) گفتوگۆیه‌كی توند هاته ئارا كه ته‌نانه‌ت سنووری پیرۆزی زانکۆ و گفتوگۆ ئه‌كادیمیه‌كانیشی به‌زاند: ئایا كاتێك ژیرار ده‌ڵێت مه‌سیحیه‌ت ئه‌و ساخته‌یی و فێڵكردنه ڕه‌خنه و ڕووتده‌كاته‌وه كه له میكانیزمی فیداكاری و قوربانیداندایه، ئایا به‌م كاره‌ی، خۆی دیسانه‌وه مێژووی ئایینه‌كانی تێكه‌ڵ به خودی ئایینه‌كان نه‌كردووه؟ له‌و چركه‌ساته‌وه ئیدی ژیرار له توێژینه‌وه‌كانیدا كار له‌سه‌ر شیكاركردنی ئه‌و دابڕانه ده‌كات كه په‌یامی ئینجیلیی له‌ناو كه‌له‌پوری مه‌سیحییدا دروستیكردوه. له‌و توێژینه‌وانه‌شی (ئه‌هریمه‌ن ده‌بینم وه‌ك بروسكه ده‌كه‌وێت) له‌ساڵی ١٩٩٩، (ئه‌وه‌ی كه فیتنه‌گێڕه) ساڵی ٢٠٠١، هه‌روه‌ها (ده‌نگی ئاڵۆزی واقیع) له ساڵی ٢٠٠٢دا.
ئێستا با بزانین ژیرار دۆركایمێكی ڕادیكاڵه وه‌ك خۆی ده‌نووسێت، یا لاهوتییه‌كی پۆست مۆدێرن؟
ئه‌وه ژیرار خۆیه‌تی له‌م دێڕانه‌ی خواره‌وه‌دا وه‌ڵامی ئه‌و پرسیارانه ده‌داته‌وه:
پ: ئایا ده‌توانین بزانین له‌وه‌ته‌ی ده‌ستت كردوه به نووسین، ده‌ته‌وێت به‌رگری له چ بیرۆكه‌یه‌ك بكه‌یت؟
ژیرار: تیۆره‌كه‌ی من شانداده‌داته سه‌ر گریمانه یا جۆرێك له بۆچوونی سه‌ره‌كی كه بریتییه له‌وه‌ی: ئاره‌زووه‌كانی مرۆڤایه‌تی ملكه‌چی یاسای لاساییكردنه‌وه‌ن، واته ئاره‌زووگه‌لی لاساییكه‌ره‌وانه‌ن، یان به مانایه‌كی تر ئاره‌زووگه‌لێكن ڕووه‌و ئه‌و بابه‌تانه ملده‌نێن و ئاڕاسته ده‌كرێن كه خه‌ڵكانی دیكه‌ش ئاره‌زووی ده‌كه‌ن. چه‌نده ئاره‌زووه‌كانی ئه‌وانیتر توند و به‌هێز بن، ئاره‌زووه‌كانی منیش به‌هه‌مان شێوه توند و به‌هێز ده‌بن. له گه‌رمه‌ی ئه‌م كێشمه‌كێشه‌شدا ڕه‌نگه وای لێبێت ئاره‌زووی به‌رامبه‌ره‌كه‌م زۆر بۆ گرنگتر بێت له خودی بابه‌ته‌تی ئاره‌زووه‌كه: ئیدی لێره‌وه كێبه‌ركێكه ده‌گۆڕێت و ده‌بێته ململانێیه‌كی تاكه‌كه‌سیانه و به به‌رده‌وامیش ئه‌گه‌ره‌كانی هه‌ڵگیرسان و ڕوودانی توندوتیژیی له‌ئارادان و گه‌شه ده‌كه‌ن. خۆی له بنه‌ڕه‌تدا ململانێی مرۆیی، زاده‌ی كێبه‌ركێیه. لای ئاژه‌ڵانیش ململانێكه ئه‌نجامی كێبه‌ركێیه، كێبه‌ركێی سێكسیی بۆ نموونه، كه زیاتر له ڕێگه‌ی سه‌پاندنی په‌یوه‌ندییه‌كانی زاڵبوون و كۆنترۆڵكردنه‌وه چاره‌سه‌ر ده‌بێت و یه‌كاڵا ده‌كرێته‌وه: ئاژه‌ڵه لاوازه‌كه مل ده‌دات بۆ ئاژه‌ڵه به‌هێزه‌كه و ملكه‌چی ده‌بێت كه ده‌ره‌نجامه‌كه‌شی بریتییه له سه‌قامگیربونی سیستمێكی هیراركیی تاڕاده‌یه‌ك جێگیر. لێ لای مرۆڤ به هه‌مان شێوه نییه: چونكه خه‌ڵكی هه‌روا و له‌خۆوه مل ناده‌ن، به‌ڵكو ده‌ستده‌ده‌نه ئه‌نجامدانی كارگه‌لێكی توندوتیژ كه كۆتایی نایه‌ت. هه‌ربۆیه جۆرێك له تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌ی دواخراو پیاده ده‌كه‌ن، له ڕێگه‌ی لاساییكردنه‌وه‌یشه‌وه ده‌یكه‌نه كێشه‌ی ته‌واوی گروپه‌كه‌یان. كه‌واته توندوتیژیی مرۆیی توندوتیژییه‌كی درم و په‌تائاسایه: له تاك به تاكی گروپدا بڵاوده‌بێته‌وه، ئه‌مه‌ش ئه‌و شته‌یه كه من ناوم ناوه (قه‌یرانی لاساییكردنه‌وه) كه ڕه‌نگه بۆ خۆی ببێته مایه‌ی قه‌سابخانه‌ی كۆگه‌لیی. گه‌ر له ڕوانگه‌ی دیدی گه‌شه‌سه‌ندنه‌وه سه‌یری ئه‌م مه‌سه‌له‌یه بكه‌ین ئه‌وا شتێكی باش و گونجاو نابینین. به دڵنیایه‌وه، چونكه زانایانی بواری پالیۆئه‌نترۆپۆلۆژی (واته زانستی توێژینه‌وه له بنچینه و ڕه‌گه‌زی مرۆیی به‌پێی ئه‌و پاشماوه و ئێسكوپروسكانه‌ی له‌به‌رده‌ستدان و ماونه‌ته‌وه، و.ك،) پێیانوایه ڕه‌نگه زۆر له گروپه مرۆیی و به‌ر له مرۆییه‌كانیش له ده‌ره‌نجامی ئه‌و توندوتیژییه فه‌وتابن و نه‌مابن كه له‌نێو مرۆڤه‌كاندا هه‌بووه. له‌وانه‌شه گه‌ر بڕێك میكانیزم نه‌بوونایه بۆ وه‌ستاندنی ئه‌و سووڕی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه و قه‌یرانه قوڵانه، به‌رده‌وامبوونی ته‌واوی ڕه‌گه‌زی مرۆیی له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ی فه‌وتان و له‌ناوچووندا بوایه. ئه‌م میكانیزمه‌ش كه پێشتر له كتێبی (توندوتیژیی و موقه‌ده‌س)دا باسم كردبوو بریتییه له میكانیزمی (كوشتنی دامهزرێنهرانه) كه له ڕێگه‌یه‌وه و به‌هۆیه‌وه خه‌ڵكی توانیویانه ده‌رمانی كاتی بۆ قه‌یرانی لاساییكردنه‌وه بدۆزنه‌وه: ئه‌ویش به گوێزانه‌وه‌ی درمه‌كه بۆ یه‌ك تاكه قوربانی، تاكه قوربانییه‌ك هه‌ڵگری هه‌موو ئه‌و ئاره‌زووه كێبه‌ركێكارانه‌یه كه بووه به بابه‌تێك بۆ ڕقێكی كۆگه‌لیی. ئه‌و فیداكراوه‌ی قوربانی پێدراوه، له‌لایه‌ن هه‌موو گروپه‌كه‌وه مۆرك و وێنه‌ی دوژمنی پێده‌به‌خشرێت، به‌و كاره‌ش ململانێی نێوان كۆمه‌ڵه و گروپه كێبه‌ركێكاره‌كان ده‌وه‌ستێنرێت. دیاره هه‌رچی ئه‌فسانه‌ی میلله‌ته دێرینه‌كان هه‌یه نییه قۆناغێكی وای له‌خۆ گرتوه. من خۆم میكانیزمی ئه‌م قوربانی و فیداكارییه به بنچینه و سه‌رچاوه‌ی هه‌موو سرووته‌كان داده‌نێم، كه نموونه و كۆپیه تازه و ئاشكرا و پێشكه‌وتووه‌كه‌ی بریتییه له سرووتی قۆچی قوربانی وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ئینجیل له ده‌ستنووسی شانزه‌یه‌مدا باسیده‌كات، هه‌روه‌ها سرووتی فارماكۆس له وڵاتانی گریكی كۆندا: كاتێك به‌ڵا و موسیبه‌ت ڕووی كردبێته شارێك، مرۆڤێك یان ئاژه‌ڵێكی پارێزراو كراوه‌ته قوربانی.
گه‌ر بڕێك میكانیزم نه‌بوونایه بۆ وه‌ستاندنی ئه‌و سووڕی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه و قه‌یرانه قوڵانه، به‌رده‌وامبوونی ته‌واوی ڕه‌گه‌زی مرۆیی له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ی فه‌وتان و له‌ناوچووندا بوایه
پ: ئه‌ی باشه فه‌رمان و وه‌زیفه‌ی سروته‌كانی قوربانی و فیداكاریی چییه؟
ژیرار: وه‌ك ئه‌وه‌ی له كتێبه‌كه‌میا (شتگه‌لێكی شاراوه هه‌ر له‌سه‌ره‌تای دامه‌زرانی جیهانه‌وه) باسمكردووه، ئه‌و نه‌ریته سرووتئامێزانه كه ڕۆڵه سه‌ره‌كییه‌كه‌یان بریتییه له سه‌پاندن و به‌رقه‌راركردنی ئاشتی له‌لای گروپ، نموونه‌ی هه‌موو سرووته‌كانی قوربانیدان و فیداكاریین. هه‌ر له‌و كاته‌شه‌وه مرۆڤ هێشتا هه‌ر ئاگایانه و به شێوه‌یه‌كی ڕێكخراو خه‌ریكی لاساییكردنه‌وه‌ی كرده‌ی كوشتنی كۆگه‌لییه، كوشتنێك كه له سه‌ره‌تادا خۆوه‌كی و هه‌ڕه‌مه‌كی بوو، كه‌چی پاشتر هێدی هێدی له فۆرم و شێوه‌ی ده‌زگاكاندا ده‌ركه‌وت و خۆی نواند، تا وای لێهات: قوربانییه‌كیان هه‌ڵده‌بژارد و له سرووتێكی فیداكاریی كۆگه‌لیدا ده‌یانكرده قوربانی، به‌وه‌ش ئاشتییان ده‌چه‌سپاند و خۆشگوزه‌رانیان ده‌سته‌به‌ر ده‌كرد.
كرده‌ی قوربانیدان به قۆچێك خۆی كرده‌یه‌كی ژیارییه، میكانیزمی پاراستن و عه‌ماركردنه: چونكه چه‌نده كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك قۆچێك بكاته قوربانی، ئاستی توندوتیژیی تیایدا كه‌م ده‌كات و لاواز ده‌بێت، هه‌ربۆیه پێویسته باوه‌ڕ به سه‌ركه‌وتویی قوربانیدان به قۆچێك بكه‌ن.
خۆی ئه‌و نه‌ریت و خووه سرووتییانه تاڕاده‌یه‌ك دووباره‌كردنه‌وه‌یه‌كی سیمبولیانه‌ی پڕۆسه‌ی كوشتنی دامه‌زرێنه‌ره: هه‌ر ئه‌مه‌ش ئه‌و هۆكاره‌یه وام لێده‌كات باس له بنچینه‌ی كولتوور بكه‌م. میلله‌ته دێرینه‌كان له‌سه‌ر هه‌ق بوون: چونكه خووه سرووتییه‌كانیان بنچینه‌یه‌كی فه‌رمانیی هه‌بووه. كه‌سانێك هه‌ن پێیان وایه كه خووه سرووتییه‌كان هیچ بنچینه و بنه‌مایه‌كیان نییه، به ته‌نها شتگه‌لێكن دروستكراو و زۆر سیمبولی، من ده‌ڵێم نا، ئه‌و خووه سرووتییانه وانە و نمایشه‌كانی ڕووداوی دروستكه‌ر و دامه‌زرێنه‌رن كه ئامانجیان چه‌سپاندنی ئاشتی و وه‌لانانی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌یه. كۆمه‌ڵگه دێرین و له‌مێژینه‌كان ئه‌م دیارده‌یه وه‌ك ده‌ركه‌وتنی یه‌زدان و خواوه‌نده‌كان شرۆڤه ده‌كه‌ن. ئه‌نترۆپۆلۆژیاش گوتاری ئه‌و كه‌سانه خۆیان به‌جیدی وه‌رناگرێت كه ده‌ڵێن نه‌ریت و خووه سرووتییه‌كان له بنه‌ڕه‌تدا بۆ دامه‌زراندن و زیاتر چه‌سپاندنی گروپه، یان بۆ بارینی باران و …هتد. لێ تیۆره‌ی لاساییكردنه‌وه ده‌توانێت ئه‌مه بكات. ته‌واوی گروپ له‌سه‌ر ئه‌م نه‌ریته سرووتیانه دروست بووه و وه‌ستاوه كه ئاشتی به‌رقه‌رار ده‌كه‌ن و ده‌یچه‌سپێنن: هه‌ر له هاوسه‌رگیرییه‌وه بیگره تا سرووته‌كانی گواستنه و سرووته وه‌رزییه‌كان.. نه‌ریته سرووتییه‌كان، یا ڕیتواڵه‌كان كرداری سه‌ره‌كی مرۆیین: بۆ نموونه كرده‌ی قوربانیدان به قۆچێك خۆی كرده‌یه‌كی ژیارییه، میكانیزمی پاراستن و عه‌ماركردنه: چونكه چه‌نده كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك قۆچێك بكاته قوربانی، ئاستی توندوتیژیی تیایدا كه‌م ده‌كات و لاواز ده‌بێت، هه‌ربۆیه پێویسته باوه‌ڕ به سه‌ركه‌وتویی قوربانیدان به قۆچێك بكه‌ن.
به زۆری قوربانییه‌كه له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ما ده‌لالییه هه‌ڵنابژێردرێت كه تاچه‌ند گوناهباره و تاوانبار، به‌ڵكو به زۆری ئه‌و تاوانباره لاوازه هه‌ڵده‌بژێردرێت كه هیج پارێزه‌ر و پاڵپشتێكی كۆمه‌ڵایه‌تی نییه.
پ: تا چ ڕاده‌یه‌ك ئه‌م ڕیتواڵی قوربانیكردنه بۆ ته‌واوی مرۆڤایه‌تی ڕاسته، نه‌وه‌ك ته‌نها تایبه‌ت بێت به‌و كۆمه‌ڵگانه‌ی كه به‌ڕاستی پراكتیكیان كردوه؟
ژیرار: میكانیزمی قوربانیدان به قۆچێك ته‌واوی مرۆڤایه‌تی ده‌گرێته‌وه. ئێمه هه‌موومان له‌ناو خۆمانا به‌و جۆره له‌دژه په‌رچه‌كردارمان هه‌ڵگرتووه كه بۆ نموونه خۆی له لێدانی شه‌قێك له سه‌گێك یان كێشان به مێزێكدا ده‌بینێته‌وه وه‌ختێك كه توڕه ده‌بین. ئه‌و لێدانه وامان لێده‌كات ئارام و هێوربینه‌وه. ئێمه كه ئه‌و په‌رچه‌كرداره ده‌نوێنین ده‌زانین كه هیچ مانایه‌كی ئه‌وتۆی نییه، لێ باشتره له‌وه‌ی بچین ملی ده‌وروبه‌ر و دراوسێكانمان بگرین. ڕیتواڵه‌كانی قوربانیكردن و فیداكاری درێژكراوه و په‌ره‌پێدانێكی كۆگه‌لییانه‌یه بۆ ئه‌و كاردانه‌وه خۆوه‌كییه. دیاره لێره‌شدا قوربانییه‌كان هه‌روا به شێوه‌یه‌كی خۆوه‌كییانه و بێسه‌روبه‌ر هه‌ڵنه‌بژێردراون: چونكه قوربانیكردنی ئاژه‌ڵ ته‌نها له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌دا هه‌یه كه خه‌ریكی به‌خێوكردنی ئاژه‌ڵ بوون و تیایدا شاره‌زابوون. به گشتیش ته‌نها ئه‌و ئاژه‌ڵانه كراونه‌ته قوربانی كه له خه‌ڵكییه‌وه نزیكبوون، واته ئه‌وانه‌ی هی ئه‌وان بوون و ئه‌مان خاوه‌نیان بوون، چونكه ئه‌و ئاژه‌ڵی قوربانیانه ئه‌ڵته‌رناتیڤی سیمبولییانه‌ی قوربانییه مرۆییه‌كانن. له‌ناو ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌شدا كه ئه‌م جۆره ڕیتواڵه‌یان كردوه، قوربانی مرۆیی سیمبولی ئه‌ڵته‌رناتیڤی ئه‌و خراپه‌یه بووه كه له‌ناو تاك به تاكی گروپدا ئاماده‌یه، دیاره هه‌ر ئه‌مه‌ش هۆكاری ئه‌وه‌یه كه كاتێك ئاژه‌ڵێك ئاماده ده‌كرێت بۆ سه‌ربڕین و قوربانیكردن، له پێشدا ده‌هێنرێته‌وه ناو ئه‌و گروپه‌ی ده‌یكاته قوربانی وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ لكاندن و و ئاوێته‌كردنی به‌و گروپه، بۆ ئه‌وه‌ی بڵێن به‌شێكه له‌م گروپه. ئا به‌و شێوه‌یه ده‌كرێت ئه‌و هێڵه ده‌زووله‌ییه باڵایه ببینین كه له كرده‌یه‌كی ساده‌ی هه‌ڕه‌مه‌كیی (زله‌یه‌ك یان لێدانێك)ه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ڕیتواڵه ئاهه‌نگسازییه‌كانی قوربانیكردن، تا ده‌گات به كرده‌ی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه. له كۆمه‌ڵگه دێرینه‌كاندا، بنه‌ماكانی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ده‌شێت هاوشێوه‌ی بنه‌ماكانی قوربانیكردن بێت: چونكه به زۆری قوربانییه‌كه له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ما ده‌لالییه هه‌ڵنابژێردرێت كه تاچه‌ند گوناهباره و تاوانبار، به‌ڵكو به زۆری ئه‌و تاوانباره لاوازه هه‌ڵده‌بژێردرێت كه هیج پارێزه‌ر و پاڵپشتێكی كۆمه‌ڵایه‌تی نییه. هه‌ر ئه‌مه‌شه وامان لێده‌كات بڵێیین به‌رپرسیارێتی تاكه‌كه‌سی كاتیگۆرییه‌كی نه‌ناسراوه له كۆمه‌ڵگه سه‌ره‌تاییه‌كاندا. لێ گرفته‌كه لێره‌دا نییه: به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه زۆر باش له‌و چه‌شنه له به‌رپرسیارێتی تێگه‌یشتوون، به‌ڵام وایان پێباشه ده‌رینه‌خه‌ن و بیشارنه‌وه تاوه‌كو سنوورێك بۆ بازنه‌ی تۆڵه‌ستاندن دابنێن. ئه‌وه‌ش بۆ خۆی هه‌ڵوێستێكه كه كارایی خۆی هه‌یه.
ڕه‌سه‌نایه‌تییه‌كه‌ی مه‌سیحیه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی كه په‌رده‌ی له‌سه‌ر سرووشتی قوربانیدان هه‌ڵماڵی.
پ: به‌ڵام ئایا به ڕای ئێوه ئه‌وه مه‌سیحیه‌ت نییه كه ڕۆڵێكی زۆر تایبه‌ت له مامه‌ڵه‌ی ڕیتواڵییانه له‌گه‌ڵ توندوتیژییدا ده‌گێڕێت؟
ژیرار: له ڕاستیدا ڕه‌سه‌نایه‌تییه‌كه‌ی مه‌سیحیه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی كه په‌رده‌ی له‌سه‌ر سرووشتی قوربانیدان هه‌ڵماڵی. چونكه بۆ ئه‌وه‌ی پرۆسه‌ی قوربانیكردن كار و ئه‌ركه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كه‌ی به ته‌واوه‌تی به‌جێبهێنێت، ده‌بێت شتێك بكات تا گروپ وا باوه‌ڕبكات كه ئه‌وه قوربانییه، كه به‌رپرسیاره له توندوتیژیی، قوربانییه، كه گوناهباره. خۆی ئازاره‌كانی مه‌سیح هیچ نییه چگه له حیكایه‌تی كوشتن و قوربانیدان گه‌ر ویستمان به‌م شێوه‌یه بیبینین، به‌ڵام ئینجیل دوو بۆچوون و دیدمان له‌سه‌ر ئه‌م ڕووداوه ده‌داتێ: بۆچوونی جه‌ماوه‌ر كه ده‌خوازن مه‌سیح ڕیسوا بكرێت، هه‌روه‌ها بۆچوونی قه‌شه‌كانیش – كه بۆ خۆیان كه‌مینه بوون- كه له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م وه‌همه بوون و پێیانوابوو پێغه‌مبه‌ر مه‌سیح گوناهبار نییه. گه‌ر ئه‌و قه‌شانه به قسه‌ی جه‌ماوه‌ریان بكردایه مه‌سیحیه‌ت نه‌ده‌بوو له بنه‌ڕه‌تدا. ئه‌و كه‌شفه سه‌ره‌كییه‌ی كه مه‌سیحیه‌ت له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌یهێنێت ئه‌وه‌یه كه خۆی پڕۆسه‌ی قوربانیدان به قۆچێكی قوربانی فێڵێكه و هیچی تر. له هه‌ر سێ ئینجیله‌كه‌ی سه‌ره‌تادا بانگه‌وازێكی تێدایه بۆ مه‌سیح كه به شێوه‌یه‌كی مه‌جازیی و میتافۆریی ئه‌م مانایه ده‌گه‌یه‌نێت: ((ئه‌و به‌رده‌ی كه وه‌ستاكان ڕه‌تیده‌كه‌نه‌وه به‌ردی بناغه‌ی ئه‌و بینایه‌یه كه ئێوه ده‌تانه‌وێت هه‌ڵیبچنن)). ئه‌مه‌ش مانای وایه ئه‌وه‌ی كه ڕه‌تكرابۆوه و قبوڵ نه‌ده‌كرا، ئه‌مێستا بۆته به‌ردی بناغه‌ی ئه‌و كۆشكه ئایینییه. به‌ڵام ئه‌ی ئایا چۆن له‌م ڕسته‌یه تێبگه‌ین؟ به ڕای من ئه‌م ڕسته‌یه ده‌یه‌وێت بڵێت لێره به دواوه پاكی و بێگوناهیی قوربانیی بناغه‌ی سه‌ره‌كی باوه‌ڕه. لێره‌دا پێویسته ئه‌م رسته‌یه به‌راورد بكه‌ین به ڕسته‌یه‌كی دیكه‌ی كاییف (Caiphe) كه ده‌ڵێت: (باشتر وایه مرۆڤێك بمرێت و هه‌موو میلله‌ت ڕزگاریان بێت). یان وه‌ك ئه‌وه‌ی له شوێنێكی تردا ده‌ڵێت: (خشڵ و زێڕه‌كانتان مه‌خه‌نه به‌رده‌م به‌رازه‌كان، چونكه پێی پیاده‌نێن و پاشان پشتتان تێده‌كه‌ن). به ڕای من هه‌موو ئه‌م وشانه باس له میكانیزمه‌كانی لاساییكردنه‌وه‌ی توندوتیژیی ده‌كه‌ن، میكانیزمگه‌لێك كه لێڵ و ناڕۆشن ده‌مێننه‌وه تا دان به بەگوناهیی و پاكی قوربانیدا نه‌نرێت. خۆی ئازاره‌كانی مه‌سیح باس له‌شتێكی دروست و ڕاسته‌قینه ده‌كات: باس له‌وه‌ی (قوربانی) كه میكانیزمی هه‌موو قوربانیكردن و فیداكارییه‌كه‌ی له‌سه‌ر دامه‌زراوه، له بنه‌ڕه‌تدا به‌ته‌نها ئه‌ڵته‌رناتیڤێكه. ئێمه هه‌موومان گوناهبارین چونكه هه‌موومان گوناه و خه‌تا ده‌كه‌ین، داوای تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ده‌كه‌ین، باوكمان ده‌كوژین، له‌گه‌ڵ مه‌حره‌مه‌كانمان سێكس ده‌كه‌ین، نه‌خۆشی تاعون بڵاو ده‌كه‌ینه‌وه. خۆی باوه‌ڕبوون به ئه‌فسانه‌كه مانای وایه كه وا نه‌زانین قوربانییه‌كه به‌ته‌نها قۆچی قوربانییه‌كی ئه‌ڵته‌رناتیڤه. مه‌سیحیه‌تیش ئه‌فسانه‌كان تێكده‌شكێنێت، به تایبه‌تی ئه‌فسانه‌ی ئه‌وه‌ی كه قوربانی گوناهباره. ده‌ره‌نجامه‌كه‌ی ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌یه كه ژیاری مه‌سیحی ده‌توانێت وێنای گروپێكی ته‌واو له مرۆڤ بكات كه فه‌رمانی تاوانباركردنی قوربانییه‌ك ده‌رده‌كه‌ن، له كاتێكا ئه‌و قوربانییه پاك و بێگوناهه.
ئه‌فسانه‌یه‌كمان نه‌دیووه تیایدا جه‌ماوه‌ر هه‌ڵه بن. دیاره هه‌ر ئه‌مه‌ش ئه‌و هۆكاره‌یه كه وامان لێده‌كات ئه‌فسانه‌كانمان خۆشبووێت و پێیانه‌وه په‌یوه‌ست بین، چونكه هۆشیاری و ویژدانمان ئاسوده ده‌كه‌ن.
پ: ئایا به ڕاست ئه‌وه خاسیه‌تێكه تایبه‌ت به مه‌سیحیه‌ت؟
ژیرار: نا، ئه‌م خه‌مڵاندن و بۆچوونه له كه‌له‌پووری تریشدا هه‌ن، به تایبه‌تی كه‌له‌پووری ته‌وراتی. ئه‌وه‌تا فه‌یله‌سوف ئیمانوێل لێڤیناس به به‌رده‌وامی ڕسته‌یه‌كی ته‌لمودمان بۆ ده‌گێڕێته‌وه كه ده‌ڵێت: ((ئه‌گه‌ر هه‌موان به‌زۆرینه‌ی ده‌نگ كۆكن له‌سه‌ر كه‌سێكی گومانلێكراو و به تاوانباری ده‌زانن، ئه‌وا به‌ری بده‌ن، ئه‌و بێگوناهه)). ته‌لمودیش هۆشیار بووه به‌وه‌ی كه ئه‌و توندوتیژییه‌ی په‌یوه‌ستی لاسایكردنه‌وه‌یه، شتێكه هه‌یه و نكۆڵی لێناكرێت. هه‌ر بۆیه پێویسته وریابین به‌رامبه‌ر به كۆده‌نگیی، ته‌واو وه‌ك ئه‌وه‌ی كه چۆن گه‌رهاتوو ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنێك له سیستمه دیموكراتییه تازه‌كاندا %٩٩بوو، ئه‌وه بزانه كه هه‌ڵبژاردنێكی پاك نییه و گوماناوییه. ئه‌مه جۆرێكه له دانایی و حیكمه‌ت كه له سه‌رده‌می كۆندا هه‌بووه، لێ ته‌نها له‌گه‌ڵ حیكایه‌تی ئازاره‌كانی مه‌سیحدا ده‌بێته حیكمه‌تێكی سه‌ره‌كی و بنه‌ڕه‌تیی: كه مه‌سیح ده‌مرێت، ئه‌وه له‌به‌ر ئه‌و فه‌رمان و حوكمه كۆده‌نگییه‌یه كه جه‌ماوه‌ر ده‌یده‌ن به‌سه‌ریدا. خۆی له ڕاستیدا ئه‌م حوكمه سه‌رلێشێوێنه‌ر و هه‌ڵه‌یه، ئه‌فسانه كۆنه‌كانیش له‌سه‌ری كۆك نین و ته‌بانایه‌نه‌وه: چونكه هه‌ڵگری جۆرێك له فه‌رمان و حوكمی كۆده‌نگئاسایانه‌یه. ئێ له دنیاشدا ئه‌فسانه‌یه‌كمان نه‌دیووه تیایدا جه‌ماوه‌ر هه‌ڵه بن. دیاره هه‌ر ئه‌مه‌ش ئه‌و هۆكاره‌یه كه وامان لێده‌كات ئه‌فسانه‌كانمان خۆشبووێت و پێیانه‌وه په‌یوه‌ست بین، چونكه هۆشیاری و ویژدانمان ئاسوده ده‌كه‌ن. لێ په‌یامی مه‌سیحیه‌ت بۆمان ده‌رده‌خات كه ئێمه هه‌موومان تاوانبارین، دیاره ئه‌مه‌ش شتێكه مایه‌ی دڵه‌ڕاوكێ و نائارامی بۆ ئه‌وه‌ی كه ده‌یبیستێت.
سیستمی دادوه‌ریی ئه‌مڕۆ به شێوه‌یه‌كی زۆر پارانۆیی و نه‌خۆشانه شه‌یدای دۆزینه‌وه‌ی گوناهباره ڕاسته‌قینه‌كه و به‌سزاگه‌یاندنیه‌تی، هه‌ر بۆیه به‌دوای هیچ قوربانییه‌كی ئه‌ڵته‌رناتیڤدا ناگه‌ڕێت.
پ: به‌ڵام ئایا ئه‌مه مانای وایه هه‌مان ئه‌و پره‌نسیپی قوربانیكردن- فیداكارییه له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌دا نه‌ماوه كه ئه‌و په‌یامه‌یان وه‌رگرتووه؟
ژیرار: بێگومان نا. به‌ڵام ده‌بێت ئەمجاره سه‌ره‌تا ئه‌و ڕووبه‌ر و ماوه‌یه بپێوین كه جیامان ده‌كاته‌وه له‌و دیده نه‌گۆڕه بۆ بیرۆكه‌ی قوربانیكردن و فیداكاریی. له ئینجیلدا ده‌بینین كه وه‌لانان و دوورخستنه‌وه‌ی قۆچی قوربانی ئاماژه‌یه بۆ پراكتیكێكی سرووتی و ڕیتواڵی، واته سیمبولییه، لێ پراكتیكێكی ڕه‌واشه. دیاره ئێمه له‌مڕۆدا مانایه‌كی تری پێده‌به‌خشین، بۆ نموونه ئه‌و كاته‌ی ورده‌كاری و دیتالی ئه‌و پرۆسه‌یه دیاریده‌كه‌ین كه له ڕێگه‌یه‌وه گروپێكی مرۆیی به شێوه‌ی كۆده‌نگیی كه‌سێك ده‌كاته به‌رپرس و گوناهباری ئه‌و خراپه‌یه‌ی كه گروپ دووچاری هاتووه، كه‌سێك كه دواجار گروپ ده‌توانێت به توندترین شێوه سزای بدات. گه‌ر هاتوو ئه‌م گوزارشته‌مان به‌م مانایه وه‌رگرت ئه‌وه جۆرێك له شه‌رم و ڕووگیریی تێدا ده‌بێت: با بڵێین ساڵی ١٩٩٤ خێڵه‌كانی توتسی بوونه قۆچی قوربانی ئه‌و ململانێیه‌ی كه له ڕواندا هه‌بوو، ئه‌مه مانای وایه ئه‌وانه خۆیان هه‌رگیز گوناهبار و تاوانبار نه‌بوون له‌و ململانێ ئازاربه‌خشه‌دا، ئه‌و جه‌نگی قڕكردنه‌ش كه له دژیان هه‌ڵگیرسا و كردنیه قوربانی، هیچ پاساوێكی نییه و نه‌بووە. به مانایه‌كی دی، له دیدی ئێمه‌دا قۆچی قوربانی واته قوربانییه‌كی بێگوناه. خۆی هێڵی سه‌ره‌كی هه‌موو كێشه‌كه‌ش له‌مه‌دایه: جا پرسیاری ئه‌وه‌ی كه من له‌كوێوه ئه‌م خه‌مڵاندن و بۆچوونه‌م هێناوه كه وام لێده‌كات بڵێم ئه‌وان تاوانبار نین، به‌ڵكو قوربانی ئه‌ڵته‌رناتیڤن؟ من ئه‌م خه‌مڵاندن و بۆچوونه ڕاڤه‌ییه‌ی خۆم ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ ئه‌و مانایه‌ی كه له ئینجیلدا هاتووه و فێریكردووین وریابین به‌رامبه‌ر به‌و فه‌رمان و حوكمانه‌ی كه له‌لایه‌ن جه‌ماوه‌ره‌وه ده‌درێن. لێ ئه‌مه نامانپارێزێت له‌وه‌ی كه هه‌ر ناهۆشیار بین به‌رامبه‌ر به قوڵایی زۆر له ڕه‌فتار و پراكتیكه‌كانمان. له ڕاستیدا بیرۆكه‌ی قوربانی له‌واقیعدا ون نه‌بووه، هێشتا له ئاسۆ دامه‌زراوه‌كه‌ماندا ده‌دره‌وشێته‌وه. وا دیاره سیستمی دادوه‌ره‌ی ئه‌مڕۆمان له هه‌موو كۆمه‌ڵگه كۆن و دێرینه‌كان ئه‌قڵانیتر بێت به‌رامبه‌ر به شێوه‌كانی ڕیتواڵی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه و سرووتی قوربانیدان به قۆچی قوربانی: چونكه سیستمی دادوه‌ریی ئه‌مڕۆ به شێوه‌یه‌كی زۆر پارانۆیی و نه‌خۆشانه شه‌یدای دۆزینه‌وه‌ی گوناهباره ڕاسته‌قینه‌كه و به‌سزاگه‌یاندنیه‌تی، هه‌ر بۆیه به‌دوای هیچ قوربانییه‌كی ئه‌ڵته‌رناتیڤدا ناگه‌ڕێت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه هێشتا فه‌رمان و حوكمه‌كانی دادی ئه‌مڕۆ هه‌ر هه‌ڵگری سیمای دۆزینه‌وه‌ی قوربانییه‌كن، چونكه دادپه‌روه‌ریی پێویستییه‌كی ته‌واو و ته‌نگاته‌نگی به گوناهبار یان تاوانبارێك هه‌یه.
بۆ نموونه سه‌یرێكی تاوانه سۆزدارییه‌كان بكه، به‌زۆری زاده‌ی زنجیره‌یه‌ك ده‌ستدرێژی و توڕه‌كردنی دووباره‌وه‌بوون له‌نێوان كه‌سانێكا كه په‌یوه‌ندیان بەیه‌كه‌وه هه‌یه و به‌رپرسیارێتی هاوبه‌ش كۆیانده‌كاته‌وه. هه‌ربۆیه ئه‌وه‌ی كه دادگا بڕیاری سزادانی ده‌دات ئه‌و كه‌سه نییه كه به‌ته‌نها به‌رپرسیاره له‌و كرده‌وانه‌ی له پێناویدا حوكم و سزادراوه. ده‌مه‌وێت بڵێم له‌ناو یاسادا بڕێك له بێسه‌روبه‌ره‌یی و هه‌ڕه‌مه‌كییبون هه‌یه كاتێك فه‌رمان ده‌رده‌كات و هه‌ندێك تاوان سزا ده‌دات (بۆ نموونه ژه‌هركردنه ناو خواردنی كه‌سێكه‌وه)، له كاتێكدا زۆر نه‌رمی ده‌نوێنێت به‌رانبه‌ر به كردارگه‌لێكی تر (له‌وانه ناپاكیی پیاوێك له ژنه‌كه‌ی هه‌مو شه‌وێك). كه‌واته ناكرێت هه‌رگیز بتوانین وێنه‌یه‌كی سه‌راپاگیرمان له‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڵانه هه‌بێت كه ده‌كرێن، چونكه دادپه‌روه‌ری، به گوێزانه‌وه‌ی له به‌ڵگه‌یه‌كه‌وه بۆ به‌ڵگه‌یه‌كی تر، زۆر له كاریگه‌ری و سووده‌كانی خۆی له‌ده‌ست ده‌دات. ئێمه تاوه‌كو ئه‌مڕۆش ناتوانین ئه‌وه وه‌لابنێین كه دادگاییكردن و ده‌ركردنی فه‌رمان جه‌ختی له‌سه‌ر هه‌ندێك لایه‌نه و هه‌ندێك لایه‌نی تر له كێشه‌یه‌كدا فه‌رامۆش ده‌كات. به‌لای ڕای گشتییه‌وه دادگاییكردنی باش بریتیه له‌و دادگاییه‌ی كه كۆتاییه‌كه‌ی به‌وه دێت تاوانبارێك دان به تاوانه‌كه‌یدا بنێ و قوربانییه‌كیش ببینرێت. ئه‌وه‌ش بۆ خۆی شێوه‌یه‌كه له شێوه‌كانی هه‌ڵبژاردنێكی ڕیشه‌ییانه‌ی ئه‌وه‌ی كه به باشیان ده‌زانیت بۆ مانه‌وه له‌سه‌ر حیسابی ئه‌وانه‌ی كه به خراپیان ده‌زانیت، كه ئه‌مه‌ش دیسان پارێزه‌ری بڕێك میكانیزمی گه‌ڕانه به‌دوای قوربانیدا. به‌م دیویشدا قه‌یرانی سیاسیه‌كانمان هه‌یه. سه‌یركه و ببینه له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا چی ڕووده‌دات؟ سه‌ره‌تا هه‌ڵبژێرد‌راو رێكکه‌وتی جۆرێك له دۆخی چاولێپۆشین و لێبوردن ده‌كات: هه‌رچیه‌ك ده‌كات باشه و قه‌بووڵه. پاشان سه‌رده‌می لێپێچینه‌وه و توندوتیژیی دێت: هه‌رچیه‌كی كردووه خراپه. هه‌ر بۆیه ده‌بێت دووربخرێته‌وه له كاره‌كه‌ی. ئه‌مه سرووتێكی دڵڕه‌قانه نییه، به‌ڵكو خودی پرۆسه‌كه خۆی وایه: دوای ماوه‌یه‌ك هه‌رچی خراپه و پۆخڵه‌واتی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یه كۆده‌كرێته‌وه و ده‌خرێته ئه‌ستۆی ئه‌و، ئه‌و وه‌ك قۆچی قوربانی. له هه‌ندێك له شانشینه ئه‌فریقاییه كۆنه‌كاندا له دۆخی ته‌شه‌نه‌كردن و بڵاوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی و په‌تای درمدا، یان له حاڵه‌تی وشكه‌ساڵی درێژخایه‌ندا فه‌رمان ده‌درا به كوشتنی پاشا.. به چاوپۆشین له پرۆسه‌ی كوشتنه‌كه، میكانیزمه‌كه هه‌مان شته. لێ داخۆ چی ڕووی ده‌دا گه‌ر ئه‌م میكانیزمه‌مان به‌رده‌ست نه‌خستایه، سه‌رباری نرخ و پله سیمبولییه‌كه‌‌شی، ئایا چی ده‌بوو؟ ئه‌و كات جگه له نائومێدی و توندوتیژیی، هیچ ئومێدێك به گۆڕان و بوونی ده‌روازه‌یه‌ك نه‌ده‌بوو.
پ: ئه‌ی ئه‌و هه‌موو ڕه‌خنه و تێبینیه له خوێندنه‌وه‌كه‌تان بۆ مه‌سیحیه‌ت چۆن لێكده‌ده‌نه‌وه، كاتێك به‌وه تاوانبارده‌كرێن كه گوایه خوێندنه‌وه‌كه‌تان له جێگه‌ی خۆیدا نییه و ناشایسته‌یه؟
ژیرار: ئێمه وا ڕاهاتوین كه جیاكارییه‌كی سه‌ره‌كی بكه‌ین له‌نێوان هه‌قیقه‌تی سۆسیۆلۆژی و هه‌قیقه‌تی ئایینییدا. ئه‌مه‌ش ته‌واو له‌گه‌ڵ وێنه‌ی نوێی دروستبوونی ئایدیاكاندا ده‌گونجێت، لێ له‌قوڵاییدا ده‌بینین كه كه‌له‌پووریی یه‌هودیی\ مه‌سیحیی دیار و ئاماده‌یه له ده‌زگاكانماندا: دیموكراسی، ڕوونی و شه‌فافیه‌ت له یاساكانماندا، مافه‌كانی مرۆڤ. گه‌ر له ڕابردوودا مه‌سیحییه‌ت به‌ته‌نها كورتكرابۆوه بۆ یه‌ك جۆر له مرۆڤایه‌تی، ئه‌وا ئه‌مڕۆ وانییه: ئه‌مڕۆ مه‌سیحیه‌ت گه‌یشتۆته هه‌مو جێگه‌یه‌ك له دنیادا، جا به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ بێت یان ناڕاسته‌وخۆ، له ڕێگه‌ی ئایدیا نائایینییه‌كانه‌وه بێت یان ته‌نانه‌ت ئه‌و ئایدیایانه‌شی كه دژه ئایینن. ئێ كاتی خۆی ئه‌ندرێ مالرۆش (وه‌زیری رۆشنبیریی له‌سه‌رده‌می دۆ گۆلدا) نووسی بووی: گه‌یشتنی كۆمۆنیزم به شه‌نگهای هیچ نییه جگه له گه‌یشتنی مه‌سیحییه‌ت به چین. ته‌نانه‌ت گه‌ر واش دیار بێت هێشتا هه‌ندێك ژیار هه‌ن دژ به‌و مافانه‌ی مرۆڤن كه نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ڕایگه‌یاندوه، هێشتا ناتوانن نكۆڵی له‌وه بكه‌ن كه ئه‌و مافانه هه‌ن. ئه‌مێستا ئیدی ئه‌و كولتوورانه ناتوانن به‌ته‌نها له‌سه‌ر ئه‌و دۆگمه بژیین كه ده‌شێت قوربانیدان به قۆچی قوربانی هه‌مو كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكات. له ڕوانگه‌یه‌كی تریشه‌وه، ده‌بێت ئه‌وه ببینین كه ئه‌گه‌ر وه‌حیی ئایینیی زۆر كارا بێت له‌وه‌دا كه به قوربانییه‌ك پرۆسه‌ی قوربانیدانی خوێناویی له ناو ببات، ئه‌وا هه‌ر خودی ئه‌و وه‌حییه ئایینیه كۆمه‌ڵگه مه‌سیحییه‌كانی له به‌كارهێنانی ئه‌و ئامرازه كارایه یاساغكردووه، ئامرازێك كه بریتییه له میكانیزمی ڕیتواڵیی و سرووتیی. خۆی وه‌حیی ئایینیی به‌ته‌نیایی و به‌بێ هیچ ئامرازێكی به‌رهه‌ڵستی له به‌رانبه‌ر گێژاوه‌كانی توندوتیژیی و لاساییكردنه‌وه ده‌روونییه‌كانی توندوتیژییدا كه تایبه‌ته به ئێمه‌ی مرۆڤ، به‌جێمان ده‌هێڵێت. له دۆخێكی واشدا، ئێمه به‌رده‌وام له كه‌ناری نابینایی و ئاژاوه‌دا ده‌بین.
سه‌رچاوه: ده‌قی دیالۆگه‌کە ڕاسته‌وخۆ له ماڵپه‌ڕی فه‌رمی دكتۆر موحه‌مه‌د سبیلاوه وه‌ك وه‌رگێڕی ده‌قه‌كه وه‌رگیراوه كه ئه‌مه ناونیشانه‌كه‌یه‌تی:
http://www.mohamed-sabila.com/nossos7.html لێ دیالۆگه‌كه خۆی له‌كتێبێكیدا به‌ناونیشانی: فی الفكر المعاصر (حوارات) دا بڵاوی كردۆته‌وه و گۆڤاری زانسته مرۆییه‌كان سازیان كردوه له‌گه‌ڵ ژیرار. لاپه‌ڕه ٢١ بۆ ٣٧، كه له‌بڵاوكراوه‌كانی (منشورات مابعد الحداثه) یه، لێ به‌داخه‌وه ده‌قه‌كه‌م وه‌ك كتێبه‌كه ده‌ستنه‌كه‌وته‌وه، ئه‌گه‌رچی هه‌ستده‌كه‌م دوای بڵاوكردنه‌وه‌ی له‌ماڵپه‌ڕه‌كه‌یدا وه‌ڵامی دوا پرسیاریشی تێدا نییه، هه‌ر بۆیه ناچار ئه‌وه‌م وه‌رگێڕا كه ده‌سته‌به‌ر بوو