١

لە ژێر پێستی هەر نەشتەرگەرییەك، لە پشت هەر ئاوێنەیەك، لە قووڵایی هەر خۆشەویستییەك، شەڕێكی بێكۆتایی هەیە لە نێوان “خودی ڕاستەقینە” و “خودی خەیاڵی”دا.

دەتوانین ناوی ململانێیە بنێین “نەخۆشیی شارستانی”

ئەو نرخە دەروونییەی كە دەبێت بیدەین بۆ ئەوەی لەگەڵ پێوەرە كۆمەڵایەتییەكانی جوانیدا بگونجێین.

خۆشەویستی لەم گەمە ئاڵۆزەدا دەبێتە قوربانیی یەكەم. چونكە خۆشەویستیی ڕاستەقینە، وەك فرۆید دەڵێت، پێویستی بە “ئەوی تر”ە بۆ ئەوەی مانا پەیدا بكات. بەڵام كاتێك كەسێك زۆر سەرقاڵی گۆڕینی ڕووخساری خۆی دەبێت، “ئەوی تر” لە پەراوێز دەخرێت و دەبێتە تەنها بینەرێك، نەك بەشداربوویەكی چالاك لە پرۆسەی خۆشەویستیدا.

لە قووڵاییدا، هەموو هەوڵەكانمان بۆ گۆڕینی ڕووخسار پەیوەندی بە ترسێكی قووڵەوە هەیە – ترسی تەنیایی. فرۆید ئەم ترسە بە “ئەنگیزەی مەرگ” ناو دەبات، ئەو هێزەی كە وامان لێ دەكات بەردەوام هەوڵی گۆڕان بدەین بۆ ئەوەی لە تەنیایی ڕزگارمان بێت. بەڵام پارادۆكسەكە ئەوەیە كە هەرچەندە زیاتر هەوڵی گۆڕینی ڕووخسار بدەین، ئەوەندە زیاتر لە خۆمان و لە ئەوانی تر دوور دەكەوینەوە.

ئەم زنجیرە بێكۆتایییە لە گۆڕانكاری و نەشتەرگەری، وەك فرۆید دەڵێت، نیشانەی “نەخۆشیی كۆمەڵایەتی”یە – دۆخێك كە تێیدا كۆمەڵگا خۆی بووەتە سەرچاوەی نائارامی دەروونی. لەم دۆخەدا، خۆشەویستی ناتوانێت ڕۆڵی چارەسەركەر ببینێت، چونكە خودی خۆشەویستیش بووەتە بەشێك لە كێشەكە – خۆشەویستییەك كە تەنها لە ڕووكەشدا دەمێنێتەوە و ناتوانێت بگاتە قووڵایی.

لە كۆتاییدا، فرۆید پێمان دەڵێت تەنها ڕێگای دەربازبوون لەم بازنە داخراوە، گەڕانەوەیە بۆ “خودی ڕاستەقینە” – ئەو خودەی كە لە ژێر هەموو چینەكانی جوانكاری و دەستكارییەوە خۆی حەشار داوە. خۆشەویستیی ڕاستەقینە تەنها لەوێدا دەتوانێت سەرهەڵبدات، لەو شوێنەی كە “ئید”، “ئیگۆ” و “سوپەر ئیگۆ” لە ئاشتیدا دەژین، نەك لە شەڕێكی بێكۆتاییدا.

نەشتەرگەریی جوانكاری، وەك چەكوشێك وایە كە دەیەوێت پەیكەری “خود” دووبارە دابتاشێتەوە. ئەم هەوڵە پەیوەندیی ڕاستەوخۆی هەیە بە قۆناغی “ئاوێنەیی”ی منداڵییەوە، ئەو كاتەی كە منداڵ بۆ یەكەمجار خۆی لە ئاوێنەدا دەبینێت و دەست دەكات بە دروستكردنی وێنەیەك لە خۆی.

خۆشەویستی لەم نێوەندەدا وەك جۆگەیەكی ئاو وایە كە لە نێوان دوو كەناردا دەڕوات – كەناری خۆشەویستیی خود و خۆشەویستیی ئەوی تر. نەشتەرگەریی جوانكاری دەتوانێت ئەم جۆگەیە لای یەكێك لەم كەنارانە قووڵتر بكات. هەندێك جار، بەپێی فرۆید، ئەمە دەبێتە هۆی لاوازبوونی توانای خۆشەویستی بۆ كەسانی تر، چونكە وزەی دەروونی زیاتر بەرەو خۆشەویستیی خود دەڕوات.

كاتێك لووت دەگۆڕدرێت، یان گۆنا دەتاشرێت، یان لێو پڕ دەكرێتەوە، لە ڕاستیدا ئەوە تەنها گۆشت و ئێسك نییە كە دەگۆڕدرێت. بەڵكو “ئیگۆ” خۆی دووبارە پێناسە دەكاتەوە. فرۆید ئەمە بە “نارسیزمی دووەم” ناو دەبات – قۆناغێك كە تێیدا مرۆڤ هەوڵ دەدات دووبارە خۆی خۆش بوێت، بەڵام ئەم جارە بە شێوەیەكی دەستكرد.

لێرەدا پارادۆكسێكی سەیر دروست دەبێت: هەرچەندە نەشتەرگەریی جوانكاری بۆ زیادكردنی متمانە بە خود و باشتركردنی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان ئەنجام دەدرێت، بەڵام زۆرجار دەبێتە هۆی دروستبوونی دیوارێكی نادیار لە نێوان خود و ئەوانی تردا. فرۆید ئەمە بە “مەودای دەروونی” ناو دەبات – ترسی ئەوەی كە ئەوانی تر نەتوانن ئەو “خودە” نوێیە قبووڵ بكەن.

خۆشەویستیی ڕاستەقینە، لە قبووڵكردنی هەموو لایەنەكانی خوددا سەرهەڵدەدات – چ جوان بێت، چ ناشیرین. نەشتەرگەریی جوانكاری دەتوانێت ئەم هاوسەنگییە تێك بدات، چونكە هەوڵ دەدات بەشێك لە “خودی ڕاستەقینە” بسڕێتەوە و “خودێكی ئایدیاڵ” لە جێگەی دابنێت.

لە كۆتاییدا، وەك چۆن دڵۆپە باران بەردی ڕەق دەتوێنێتەوە، كاتیش هەموو ئەو گۆڕانكارییە دەستكردانە دەخاتە ژێر پرسیارەوە. چونكە خۆشەویستیی ڕاستەقینە، لە قووڵاییی “ئید”ەوە سەرچاوە دەگرێت، نەك لە ڕووكەشی “ئیگۆ”وە. نەشتەرگەری دەتوانێت ڕووخسار بگۆڕێت، بەڵام ناتوانێت ئەو برینە دەروونییانە چارەسەر بكات كە وامان لێ دەكەن هەست بە ناتەواوی بكەین.

٢

لەبارەی فیلمی “Time” (2006)ی كیم كی دۆك

فیلمی “Time” (2006)ی كیم كی دۆك وەك ئاوێنەیەكی ڕەش وایە كە ترسناكترین لایەنی پەیوەندی نێوان خۆشەویستی و جوانی پیشان دەدات. سی-هی، كارەكتەری سەرەكیی فیلمەكە، نموونەیەكی زیندووە بۆ ئەو نائارامییە دەروونییەی كە فرۆید باسی دەكات – ترسی لەدەستدانی خۆشەویستی.

لە فیلمەكەدا، سی-هی هەست دەكات خۆشەویستەكەی، جی-وۆ، چیتر وەك جاران سەرسام نییە پێی. ئەم هەستە، كە فرۆید بە “پارانۆیای خۆشەویستی” ناوی دەبات، دەبێتە هۆی ئەوەی بڕیارێكی ڕادیكاڵ بدات: گۆڕینی تەواوی ڕووخساری لە ڕێگەی نەشتەرگەری جوانكارییەوە.

لێرەدا كیم كی دۆك وێنەیەكی دەگمەن لە “ناركیسیزمی نەرێنی” پیشان دەدات – كاتێك كەسێك ئەوەندە ڕقی لە ڕووخساری خۆی دەبێتەوە كە دەیەوێت بە تەواوی بیسڕێتەوە.

فیلمەكە بە شێوەیەكی هونەری باس لەو “كاتە” دەكات كە خۆشەویستی تێیدا دەژی. كیم كی دۆك پێمان دەڵێت خۆشەویستی وەك میوەیەك وایە كە بە تێپەڕبوونی كات دەگەنێت، بەڵام ترس لە گەنینی ئەم میوەیە دەتوانێت ببێتە هۆی لەناوبردنی پێش ئەوەی بگات. سی-هی نموونەی ئەم ترسەیە – ترسی لەوەی كات خۆشەویستییەكەی بكوژێت، بۆیە هەوڵ دەدات كات بوەستێنێت لە ڕێگەی گۆڕینی ڕووخسارییەوە.

نەشتەرگەرییەكانی سی-هی لە فیلمەكەدا دەبنە خاڵی وەرچەرخان. هەر نەشتەرگەرییەك بەشێك لە “خودی ڕاستەقینە”ی دەسڕێتەوە، هەتا دەگاتە ئەو خاڵەی كە جی-وۆ ناتوانێت بیناسێتەوە. ئەمە وێنەیەكی بەهێزە لەوەی فرۆید پێی دەڵێت “خۆكوژی دەروونی” – كاتێك كەسێك هەوڵ دەدات خۆی لەناو ببات بۆ ئەوەی خۆشەویستی بپارێزێت.

كیم كی دۆك لە ڕێگەی كامێراكەیەوە وێنەی ئەو شێتییە دەكێشێت كە خۆشەویستی دەتوانێت بمانخاتە ناوی. سی-هی وا هەست دەكات كە تەنها لە ڕێگەی بوون بە كەسێكی تەواو جیاوازەوە دەتوانێت خۆشەویستی بپارێزێت. ئەمە ئەو شتەیە كە فرۆید پێی دەڵێت “نەخۆشیی ناسنامە” – كاتێك كەسێك ناتوانێت خۆی قبووڵ بكات و هەوڵ دەدات ببێت بە كەسێكی تر.

فیلمەكە بە تراژیدییەك كۆتایی دێت كە پێمان دەڵێت گۆڕینی ڕووخسار ناتوانێت ئەو برینە قووڵانە چارەسەر بكات كە لە دەروونماندا هەن. سی-هی لە كۆتاییدا نە دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ خۆی و نە دەتوانێت ببێت بە كەسێكی تر. ئەو دەبێتە نموونەی ئەوەی فرۆید پێی دەڵێت “كەسی ون” – كەسێك كە لە نێوان دوو ناسنامەدا گیری خواردووە.

كیم كی دۆك لە ڕێگەی ئەم فیلمەوە ڕەخنەیەكی توند لە كۆمەڵگای هاوچەرخ دەگرێت كە تێیدا جوانی بووەتە زیندانێك، خۆشەویستی بووەتە كاڵا، و ناسنامە بووەتە شتێك كە دەكرێت بكڕدرێت و بفرۆشرێت. فیلمەكە هاوارێكە دژی ئەو كولتوورەی كە وامان لێ دەكات هەست بكەین تەنها لە ڕێگەی گۆڕینی ڕووخسارمانەوە دەتوانین خۆشەویستی بەدەست بهێنین و بیپارێزین.