‎ ئەو كاتەی تەكنەلۆژیای ژیان و تێگەیشتنی مرۆڤ بۆ جینەکان پێش دەكەوێت، خۆشەویستی وەك هەستێكی سەرەكیی مرۆڤایەتی لە گۆڕانكاریدایە، ئەمڕۆ لە سەردەمی گەشەكردنی بایۆتەكنەلۆژیادا دەتوانین هەموو ئەو كیمیا و هۆڕمۆنانە بناسین، كە پەیوەندییان بە خۆشەویستییەوە هەیە.

بەڵام سەرەڕای ئەم تێگەیشتنە زانستییە، خۆشەویستی هێشتا وەك نهێنییەكی سەرنجڕاكێش ماوەتەوە. لەم سەردەمەدا تێكەڵبوونی زانست و هەست، پرسیاری نوێی لەسەری سرووشتی خۆشەویستی و چۆنیەتیی كاریگەریی بایۆتەكنەۆلۆژیا خوڵقاندووە. ئایا دەتوانین لە داهاتوودا خۆشەویستی بەشێوەیەكی زانستی كۆنتڕۆڵ بكەین، یان هەر دەبێت وەك هەستێكی سرووشتی و خۆڕسك بمێنێتەوە؟

١

لە دنیای هاوچەرخدا، دۆزینەوەی هاوبەشی ژیان بووەتە پڕۆسەیەکی ئاڵۆز، وەک تاقیکردنەوەیەکی کیمیایی، کە دوو ماددە دەبێت بە تەواوی لەگەڵ یەکتردا بگونجێن. سیستەمی کۆمەڵایەتی، وەک تاقیگەیەکی گەورە، مرۆڤەکان دەخاتە ژێر چاودێرییەوە. ئەوانەی ناتوانن هاوبەشی گونجاو بدۆزنەوە، وردە وردە دەست دەکەن بە گۆڕان. سەرەتا، تەنیایی وەک ژەهرێکی هێواش دەخزێتە ناو خانەکانەوە. هەر وەک نیتچە دەڵێت «ئەو کەسەی تەنیایی هەڵدەبژێرێت، یان دەبێتە خودا یان دەبێتە شەیتان.» لێرەدا، گۆڕانکارییەکە بەرەو دۆخێکی سروشتییترە. چاوەکان دەست دەکەن بە گۆڕان، وەک ئەوەی فێر بن لە تاریکیی تەنیاییدا ببینن. دەنگ دەگۆڕێت، چونکە کەس نییە لەگەڵیدا قسە بکات. هەر کەسێک خاڵی هاوبەشی تایبەت بەخۆی هەیە -کورتبینی، لەنگین، یان هەر تایبەتمەندییەکی تر-. ئەم خاڵانە وەک کۆدی ژینەتیکی وان کە دەبێت لەگەڵ کەسێکی تردا بگونجێن. کاتێک ئەم گونجاندنە ڕوو نادات، جەستە دەست دەکات بە گۆڕان بەرەو ئەو ئاژەڵەی کە هەڵیبژاردووە. وەک چۆن نیتچە باسی “گەڕانەوەی هەمیشەیی” دەکات، لێرەدا گەڕانەوەکە بۆ فۆڕمێکی سەرەتاییترە.

کۆمەڵگە چل و پێنج ڕۆژ دەدات بە مرۆڤەکان بۆ دۆزینەوەی هاوبەشێکی گونجاو. ئەم ژمارەیە وەک حوکمێکی قورسە، وەک ئەو «ویستی هێز»ــەی نیتچە باسی دەکات، بەڵام لێرەدا هێزەکە دژی سرووشتی مرۆڤە. لە ماوەی ئەم ڕۆژانەدا، ئەوانەی ناتوانن هاوبەش بدۆزنەوە، هەست دەکەن چۆن هەر ڕۆژە و بەشێک لە مرۆڤایەتیان لەدەست دەدەن. خۆشەویستی لێرەدا بووەتە پێویستییەکی بایۆلۆژی. وەک چۆن نیتچە دەڵێت «خۆشەویستی دۆزینەوەی ئەو کەسەیە، کە دەتوانێت لەگەڵیدا بە ئازادی بژیت.» بەڵام لێرەدا، نەبوونی خۆشەویستی واتە لەدەستدانی مرۆڤایەتی. هەر ڕۆژێک کە تێدەپەڕێت، واریسکە ئاژەڵییەکان بەهێزتر و بیرکردنەوە ڕۆشنبیرییەکان جێگەی خۆیان بە هەستە سەرەتایییەکان دەدەن.

لە هۆتێلەکەدا، شوێنی کۆبوونەوەی ئەوانەی هێشتا مرۆڤن، خەڵک بەترسەوە سەیری یەکتر دەکەن. هەموو کەس دەزانێت کە کات بەخێرایی تێدەپەڕێت و هەر چرکەیەک لە گۆڕان نزیکتریان دەکاتەوە. هەندێک هەوڵ دەدەن درۆ بکەن، خۆیان وا پێشان بدەن، کە لەگەڵ کەسانی تر خاڵی هاوبەشیان هەیە، بەڵام سیستەم زۆر وردە و هەموو درۆیەک ئاشکرا دەکات. لە کۆتایییدا، ئەوانەی لە دۆزینەوەی هاوبەشێک سەرکەوتوو نابن، دەبن بە بەشێک لەو دارستانەی کە پڕە لە ئاژەڵی جۆراوجۆر -هەموویان ڕۆژێک لە ڕۆژان مرۆڤ بوون-. وەک چۆن نیتچە دەڵێت «لە ناخی هەموو سرووشتێکی وەحشیدا، مرۆڤێک خەوتووە.» لێرەش، لە ناخی هەر ئاژەڵێکدا، مرۆڤێک هەیە کە نەیتوانی خۆشەویستی بدۆزێتەوە. ئەمە چیرۆکی دونیایەکە کە تێیدا خۆشەویستی بووەتە پرسی مان و نەمان، شوێنێک کە تێیدا نەبوونی هاوبەش تەنیا بە تەنیایی کۆتایی نایێت، بەڵکوو بە لەدەستدانی مرۆڤایەتیی کۆتایی دێت. وەک ئاوێنەیەک بۆ کۆمەڵگەی هاوچەرخ، کە تێیدا فشاری کۆمەڵایەتی بۆ دۆزینەوەی هاوسەر، دەتوانێت خەڵک بکات بە دڕندە.

​​​​​​​​​​

٢

‎لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا، چەمکەکانی سەڵتی و هاوسەرگری، لە کۆمەڵگەدا وەک دوو بەرەی دژبەیەک دەردەکەون. وەک دوو ڕووباری جیاواز کە هەرگیز بەیەک ناگەن. کۆمەڵگە دابەش بووە بۆ دوو جیهانبینیی جیاواز. لەلایەکەوە، نەوەی نوێ بە شانازییەوە باسی سەڵتی دەکات، وەک نیشانەی سەربەخۆیی و ئازادیی تاک. ئەوان پێیانوایە هاوسەرگری کۆت و زنجیرە، بەربەستە لە بەردەم گەشەی کەسی و پیشەییدا. لە دیدی ئەوانەوە، ژیانی سەڵتی دەرفەتی زیاتر دەڕەخسێنێت بۆ خۆدۆزینەوە و خۆپێگەیاندن. هەروەها پێیانوایە پەیوەندییە کاتییەکان دەتوانن هەمان ئەو پێداویستییە سۆزدارییانە دابین بکەن، کە هاوسەرگری دابینی دەکات. لەلایەکی ترەوە، بەرەیەک هەیە کە هاوسەرگری وەک تەنیا ڕێگەی درووستی پەیوەندی و پێکەوەژیان دەبینێت. ئەمانە پێیانوایە سەڵتی نیشانەی نەگەیشتن بە پێگەیشتووییی کۆمەڵایەتییە. لە ڕوانگەی ئەوانەوە، هاوسەرگری بناغەی کۆمەڵگەیەکی تەندرووستە و تەنیا ڕێگەیە بۆ بەردەوامیی نەوە و پاراستنی بەها کۆمەڵایەتییەکان.

‎ئەم دووبەرەکییە لە مێدیای کۆمەڵایەتییدا زۆر بەڕوونی دەردەکەوێت. لێرەدا چیرۆکی سەرکەوتنی تاکەکەسی و ژیانی پڕ لە ئازادیی سەڵتەکان، بەرانبەر بە وێنەی خێزانی نموونەیی و خۆشبەختیی هاوسەرگری دەوەستێتەوە. هەر لایەک هەوڵ دەدات ئەوی تر بە نەزان تۆمەتبار بکات. کۆمەڵگە بووەتە گۆڕەپانی ملمڵانێی ئەم دوو تێڕوانینە. لە شوێنی کار، لە بۆنە کۆمەڵایەتییەکان، تەنانەت لە نێو خێزانەکانیشدا ئەم دابەشبوونە هەست پێ دەکرێت. سەڵتەکان لە کۆبوونەوە خێزانییەکاندا هەست بە پەراوێزخستن دەکەن، لە کاتێکدا هاوسەردارەکان هەست دەکەن، کە ناتوانن لە دونیای سەڵتەکان تێبگەن. ئەوەی زیاتر ئەم دۆخەی ئاڵۆزتر کردووە، گۆڕانی خێرای کۆمەڵگەیە. تەکنەلۆژیا و گۆڕانە ئابوورییەکان کاریگەرییان هەبووە لەسەر شێوازی پەیوەندییەکان. چەمکی خۆشەویستی و پەیوەندی لە گۆڕاندایە. هەندێک پێیانوایە ئێمە لە سەردەمێکی نوێداین، کە پێویستە پێناسەی نوێ بۆ پەیوەندییەکان دابنێین، لەکاتێکدا هەندێکی تر پێیانوایە دەبێت پارێزگاری لە شێوازە کلاسیکییەکەی بکەین.

لە کۆتاییی ئەم خاڵەدا، ئەم دووبەرەکییە ڕەنگدانەوەی قەیرانێکی قووڵترە لە کۆمەڵگەدا -قەیرانی ناسنامە و بەها-. لە جیهانێکدا کە بە خێرایی دەگۆڕێت، خەڵک هەوڵ دەدەن ڕێگەیەک بۆ ژیانێکی پڕ لە مانا بدۆزنەوە. هەندێک ئەم مانایە لە سەربەخۆیی و ئازادیی سەڵتیدا دەبیننەوە، هەندێکی تر لە ئارامی و سەقامگیریی هاوسەرگریدا. بەڵام لە کۆتاییدا، ڕەنگە پێویست بێت فێر ببین کە چۆن ڕێز لە هەڵبژاردنی یەکتر بگرین و تێبگەین، کە هەر کەسە و ڕێگەی خۆی بۆ دۆزینەوەی خۆشبەختی هەیە.​​​​​​​​​​​​​​​​

٣

لە ڕوانگەی دەروونشیکارییەوە، ئەم فیلمە وێنەیەکی قووڵی دۆخی مرۆڤی هاوچەرخە، کە هەراری لە کتێبەکانیدا باسی دەکات. تێکەڵبوونی تەکنۆلۆگیا و کۆنتڕۆڵی کۆمەڵایەتی لەگەڵ سرووشتی مرۆڤ، دیمەنێکی ئاڵۆزی درووست کردووە. لە چوارچێوەی سایکۆلۆژیی کۆمەڵایەتیدا، کۆمەڵگەی فیلمەکە نموونەیەکی تووندڕەوی ئەو سیستەمە بایۆتەکنیکییەیە، کە هەراری پێشبینی دەکات. لێرەدا، دەستەڵات تەنیا جەستەی مرۆڤەکان کۆنتڕۆڵ ناکات، بەڵکوو هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی هەستەکانیشیان دەدات. ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ چەمکی “دەیتایزم” کە هەراری باسی دەکات -ئایینێکی نوێ کە داتا و ئەلگۆریتم دەکاتە خودا-. دۆخی دەروونیی کارەکتەرەکان نیشاندەری قەیرانێکی قووڵی ناسنامەیە. کاتێک سیستەم هەوڵ دەدات خۆشەویستیی -ئەم هەستە هەرە تایبەتە- بکاتە پڕۆسەیەکی میکانیکی، تاکەکان دەکەونە نێو ململانێیەکی قووڵی دەروونییەوە. ئەمە هاوشێوەی ئەو دۆخەیە، کە هەراری پێیوایە مرۆڤایەتی بەرەو ڕووی دەبێتەوە: کاتێک ئەلگۆریتمەکان دەبنە بڕیاردەری هەڵبژاردنە کەسییەکانمان.

‎دیاردەی گۆڕینی مرۆڤەکان بۆ ئاژەڵ لە فیلمەکەدا، لەڕووی دەروونشیکارییەوە، هێمایەکە بۆ پڕۆسەی “دی-هیومەنایزەیشن” کە هەراری وەک مەترسییەکی گەورە بۆ داهاتووی مرۆڤایەتی دەیبینێت. کاتێک تەکنەلۆگیا و سیستەمە کۆمەڵایەتییەکان دەگەنە ئاستێک، کە توانای گۆڕینی سرووشتی مرۆڤیان هەبێت، پرسیاری “مرۆڤبوون چییە؟” دەبێتە پرسیار و پرسی هەنووکەیی. بابەتی هەڵبژاردنی تاک لە فیلمەکەدا زۆر بە قووڵیی نیشان دراوە. تەنانەت کاتێک کارەکتەرەکان “ئازادانە” هەڵدەبژێرن، کە ببنە چ جۆرە ئاژەڵێک، ئەم هەڵبژاردنەش لە چوارچێوەی سیستەمێکی داخراودایە. ئەمەش وەک ئەو دۆخەیە، کە هەراری پێیوایە تێیدا دەژین: هەڵبژاردنەکانمان زۆربەی کات لەلایەن ئەلگۆریتم و سیستەمە کۆمەڵایەتییەکانەوە دیاری کراون، تەنانەت ئەگەر هەست بە ئازادیش بکەین. یاخیبووەکانی ناو دارستان لە فیلمەکەدا، لە ڕوانگەی دەروونشیکارییەوە، نوێنەری ئەو بەشەی ناخی مرۆڤن، کە بەرهەڵستی کۆنتڕۆڵی سیستەم دەکات. بەڵام ئەوانیش سیستەمی تایبەت بەخۆیان درووستدەکەن، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە مرۆڤ، وەک هەراری دەڵێت، بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتییە و هەمیشە سیستەم درووست دەکات.

لە کۆتاییدا، فیلمەکە و تێڕوانینەکانی هەراری، دەمان خەنە بەردەم پرسیارێکی چارەنووسساز: ئایا دەتوانین لەنێوان پێشکەوتنی تەکنەلۆژی و پاراستنی سرووشتی مرۆییماندا هاوسەنگییەک بدۆزینەوە؟ یان وەک چۆن کارەکتەری سەرەکیی فیلمەکە ناچارە خۆی بریندار بکات بۆ ئەوەی لەگەڵ خۆشەویستەکەیدا “هاوشێوە” بێت، ئێمەش ناچار دەبین بەشێک لە مرۆڤایەتیمان قوربانی بکەین بۆ ئەوەی لەگەڵ سیستەمە نوێیەکاندا بگونجێین؟ ئەم پرسیارانە، چ لە فیلمەکەدا و چ لە تیۆرییەکانی هەراریدا، وەڵامی یەکلاکەرەوەیان نییە. بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە هەردووکیان هۆشیارمان دەکەنەوە لەو گۆڕانکارییە قووڵانەی، کە تەکنەلۆژیا و سیستەمە کۆمەڵایەتییەکان  لە سرووشتی مرۆڤدا درووستی دەکەن.