“ئای ئـازادی چی تاوانێك بە ناوتەوە دەكرێت”*

ڕۆڵان بارت

       لـەپـڕ بیـــنی [لە بەردەم ژوورەكەیدا كۆترێك خوێنی لێ دەچۆڕێت و گیان دەدات] ژۆناتا نوێل بەیانییەك كە دەیویست بۆ سەر كارەكەی بڕوات ئـەم [ڕووداو]ەی بەسەردا هات! ئـیدی چیرۆكەكە لێرەوە دەست پێ دەكات.

)ژۆناتا نوێل)لە هۆتێلێك دەژی لە پاریس، كرێی ژوورەكەی (دواتر هەوڵ دەدات بیكڕێتەوە) و ژیانی ڕۆژانەی لەسەر كارەكەیەتی (پاسەوانیكردنی بانك). کارەكەی زۆر بەلاوە گرنگە، چونكە پێی وایە جگە لە بژێوی ژیانی، سەرچاوەی ئـارامی و ئـازادییەكانێتی! دانەر هەوڵ دەدات دۆخی دەروونی(ئـاگایی و نا-ئـاگایی)ی كارەكتەر و كاریگەریی ژینگە ئـابووری و كۆمەڵایەتی و سروشتییەكان بەسەر ژۆناتاوە نیشان بدات.

ـــ لایەنی تەكنیكی نۆڤڵێتەكە

1. فۆرمی گێڕانەوەكە (هەڵبەتە بۆ نۆڤڵێتی سەربردەی لالۆ زۆمەریش وایە)كرۆنۆلۆژی نییە و وەك چیرۆكی بەر ئـاگردان لە سەرەتاوە دەست پێ ناكات بۆ كۆتایی، بەڵكوو دانەر بە جۆرێك هونەرییانە چیرۆكەكە دەگێڕێتەوە شتێكی نەهێشتووەتەوە بە ناوی سەرەتا و ناوەڕاست و كۆتایییەوە. یەكێك لە دەرئـەنجامە بەسوودەكانی ئـەم فۆرمە ئەوەیە یەك وێنە و خەیاڵت ناداتێ، بەڵكوو وا دەكات بە چەند ئـاراستەیەكی جیاواز بیر بكەیتەوە و ڕووداوەكان بە چەندین شێوە لەیەك بدەیتەوە.

• کەسایەتییەکانی نێو ئەم نۆڤڵێتە؛ هەرچەند بە ڕووكەش وەک سێ كەسایەتی دەردەکەون، بەڵام بە وردبوونەوە لە چیرۆکەکە ئەوەت بۆ دەردەکەوێت کە هەرسێکیان یەک کەسایەتین. واتە پیاوە «سواڵكەر»ەكە و «كۆتر»ەكەش هەردووكیان هەر خودی ژۆناتان. ئـەم تەكنیكە بەجۆرێكی تر لە نۆڤڵێتی سەربردەی لالۆ زۆمەریش** بەكار هاتووە .

• خاڵێكی تر كە بۆ من سەرنجڕاكێشە، تێكەڵكردنی حاڵەتە دەروونییەكانی ژۆناتایە لەگەڵ كەرەستە و ژووری مانەوەكەی بە شێوەیەكی سیمبوولی، جگە لەوە ئـاوێتەی ژینگەی شار و بازاڕ و سیستەمە ئـابووری و كۆمەڵایەتییەكەشی دەكات كە (كارەكتەرەكەیان كۆنتڕۆڵ كردووە). پاشان دەیگەڕێنێتەوە بۆ ناو سروشت وەك بەشێكی گرنگ لە وجوود، هەروەها تێكهەڵكێشكردن و لەیەكچوواندنی هەست و دەروونی مرۆڤ و دیاردە سروشتییەكانی وەك هەورەگرمە، بـــا و باران، دیاریكردن و جیاوازیی بیركردنەوەی ژۆناتا بەپێی ژینگەی ئـەو شوێنەی تێیدایە.
• دانەر لە ڕێگەی هۆنینەوە و یاریكردن بە بەش و ڕووداوەكانەوە هێندە هونەرییانە چیرۆكەكە دەگێڕێتەوە جگە لەوەی بە یەكجار خوێندنەوە خۆی نادات بە دەستەوە، قورسیشە دێڕێك دەربهێنیت وەك نموونەیەكی زەق و دیار بۆ ئـاماژەدان بە بەشەكانی چیرۆكەكە.

 لە دوای خوێندنەوەی سێ بەرهەمی دانەر (نۆڤلێتی كـــۆتر، ڕۆمانی بۆن، نۆڤڵێتی سەربردەی لالۆ زۆمەر)ەوە وا دەزانم هەوڵەكانی نێو ئـەو سێ كارە ئـەدەبییە جگە لەوەی کارکردن و وردبوونەوەن لە دەروون و حاڵەتە دەروونییەكانی مرۆڤی مۆدێرن، قسەكردنن لەسەر ئـازادی و لێكەوتەكانی.

ـــ یەكێتیی مەرگ و ئـازادی

      بە تێگەیشتنی من ئـەم چیرۆكە گێڕانەوەی (پەیوەندیی مەرگ-ە بە ئـازادییەوە). ئـازادی چییە و ترس لە دەرهاویشتەكانی چیین؟ بۆچی ئـازادی دەمانكاتە مرۆڤێكی پەراوێز؟ مەرگ چ پەیوەندییەكی بە ئـازادییەوە هەیە؟ ڕووداوەكە بۆ من بابەتێكی قووڵی وجودییە و پێش هەموو كەس ڕوو لە خۆم دەكەم: من لە كوێی ئـەو هاوكێشەیەدام؟

دانەر لە ڕێگەی نۆڤلێتەكەیەوە هەوڵ دەدات ئەوە بخاتە ڕوو كە ئـازادی ئـایدیایەكە لە ناوەوەی ئـینسان خۆیدا دەدۆزرێتەوە و درك دەكرێت، نەك لە شوێنێكی تر. بۆ ئـەوەی مرۆڤێكی ئـازاد بیت؛ دەبێت بەپێی یاسا ناوەكییەكانی خۆت هەڵسوكەوت بكەیت، نەك ئـایدۆلۆژیا و پێدراوەكانی دەرەوە.

ئـەو دەمەی لە خاڵێكدا تووشی پێكدادان دەبیت لەگەڵ ئـەو فۆرم و ڕێكخستنە ئـابووری و كۆمەڵایەتییەی كە هەیە؛ ئـیتر لەوێدا تۆ دەكەویتە كێشەیەكەوە تا كۆتایی ڕاتدەكێشێت، چونكە بە زۆری لە شێواز و چۆنیەتیی ژیانی دەرەوە داتدەبڕێت و لە هێزە باڵادەستەكانی كۆمەڵگە جیات دەكاتەوە، دەبیت بە دوژمنی ئـەو سیستەمە حازر بەدەستەی كە هەیە، بەم شێوەیە تۆ جیاوازیی خۆت ڕادەگەیەنیت و ئـەم جیاوازییەش دەبێتە هۆی پەراوێزكەوتن و نامۆبوون، لە كۆتاییشدا مەرگی تۆ (مەرگ وەك دەرئـەنجامی ئـاكتی بەرەنگاری).

ژۆناتا یان وەك دانەر دەڵێت “مەكینەی بووكەڵەی مرۆڤ سەلار”ە ل80 لە گۆڕانكاری و تێكچوونی ڕۆتینی ژیانی دەترسێت و چێژ لە دۆخی چەقبەستوویی خۆی دەبینێت، لە هەمان كاتدا لە پێناو بەرژەوەندییەكانی و پاراستنی ئـەو دڵنیایییەیدا (كە لە ڕاستیدا دڵنیایییەكی ساختەیە) ملكەچی هەموو دۆخ و كارێك دەبێت و تەنیا بەو شێوەیەش ئـاسوودە دەبێت.

ژۆناتا بەبێ ئـەوەی بزانێت، گرنگی ئـەم لە شمەكێك یان بەهایەك بۆ بەكارهێنان زیاتر نییە، وای دەبینێت هەر دووركەوتنەوە و دابڕانێك لە سیستەم دەبێتە خۆكوژی و مردن “سبەینێ خۆم دەكوژم” ل90. كە لە ناو ئـەو هەموو ئـارەزوو و كۆنتڕۆڵكردنەی سیستەمدا بوویت قورسە بیر لە دابڕانی بكەیتەوە، بۆیە ئـەوكاتەی مردنی خۆت دەبینیت (ڕووداوێك كە جیات دەكاتەوە و داتدەبڕێت لەو دڵنیایییە ساختەیە) ئـیتر دەتۆقیت، لەبەر ئـەوەیە مەرگی(كۆتر)ەكە دەبێتە ڕووداو.

ئەگەر چیرۆكی ژۆناتا بە دیوێكدا گێڕانەوەی هێز و باڵادەستیی جیهانی سەرمایەداری و نیشاندانی ترس و دوودڵی مرۆڤ بێت، بەجۆرێك كە هەموو جووڵە و بیركردنەوەكانی مرۆڤ ئـاراستە و كۆنتڕۆڵ بكات، ئـەوە دیوەكەی تری ئـازار و قوربانیدانەكانی مرۆڤە بۆ بەدەستهێنانی ئـازادی لە ڕێگەی پەراوێزكەوتن و داننان بە مەرگی خۆیدا(كۆتر)ەكە.

كارەكتەرەكان بەم شێوەیەن: ژۆناتا خۆی كارەكتەرێكە، ئـامێرێكه و لە خزمەت سیستەمدایە. پیاوە (سواڵكەر)ەكەش هەر ژۆناتایە و گوزارشتە لە ئـەگەری ئـازادبوونی ژۆناتا (ئـەو ئـەگەرەیە كە نایەوێت بەشێك بێت لە سیستەم)، بیر دەكاتەوە (ئـەگەر وەك پیاوە سواڵكەرەكەی ناو خەیاڵی بژی چی ڕوو دەدات و چی لێ بەسەردێت)؟ كۆترەكەش هەر خودی ژۆناتایە (خوازەیەكە بۆ ئـەگەری ژیانی ئـازادانەی ژۆناتا بەكارهاتووە كە بەرەو مەرگی دەبات, مەرگی كۆترەكە مەرگی ژۆناتایە) لەو ڕێگەیەوەیە ژۆناتا مەرگی خۆی دەبینێت. “چڕنووكەكانی كە لە دۆشەكەكەی توند كردبوو، كردەوە، لاقەكانی بۆ سینگی برد و قۆڵەكانی بە لاقەكانیدا كرد. بەوجۆرە بە هەڵكورماوی مایەوە، تاوێكی درێژ، نیو سەعات گوێی بۆ خشەی بارانەكە ڕادێرا” ل94. وێنە گشتییەكە دەڵێت: كە ویستت ئـازاد بیت سەرەتا هەژار و بێلانە دەبیت و ڕیسوای لای ئـەوانی تر دەبیت، پاشان هەر ئـەو ئـازادییەیە تا مەرگ دەتبات.

ـــ مەرگ وەك پێشمەرجی ئـازادی؛ سوكرات بە نموونە

سوكرات پێش ئـەوەی لە ڕێگەی پرسیار و وەڵامی لۆژیكییەوە بیروباوەڕی نەریتی خەڵك هەڵبووەشێنێتەوە، ئـازادی خۆی ڕادەگەیەنێت، ئـەو كاتەی دەگاتە ئـەو ئـەنجامەی كە ئـەوەی دەیزانێت نەك هەر بەرهەمی بیركردنەوەی خۆی نییە، بەڵكوو پاشماوەی ڕابردوون و تاقی نەكراوەن، ئـیدی لەوێدا وتە بەناوبانگەكەی خۆی دەڵێت (تەنها یەك شت دەزانم ئـەویش ئـەوەیە هیچ نازانم).

 شۆڕشەكەی سوكرات ڕێك لێرەدایە، ئـەو دێت مرۆڤی باركراو لە وەهم و زانینی ساختە هەڵدەوەشێنێتەوە، مرۆڤ دەخاتە بەردەم ئـەزموونكردنی خۆی و دنیا و ڕووبەڕووی ترس و پێشهاتە نوێیەكانی دەكاتەوە. كاتێك بەهۆی دامەزراندنی گفتوگۆ و پێناسەكردنەوەی چەمكەكانەوە پرسیار و گومان لای خەڵك دروست دەكات، ئـیتر لەوێدا لەگەڵ هێزە ئـایینی و كۆمەڵایەتییەكاندا دەكەوێتە كێشەوە و دواجار بە تاوانی تێكدانی مێشكی لاوان و گومان خستنە سەر خواكانی شار دادگایی دەكرێت و ڕووبەڕووی زیندان و مەرگ دەكرێتەوە “سروشتم وایە بەڵگەی عەقڵی ڕێنماییم دەكات، تەنانەت ئـەگەر هێزی گەلەكۆمەكیش ببێتە هۆی چەندان جار زیندانی كردن، دەستبەسەراگرتنی سامان و مردن” سوكرات دەڵێت.

ئـەوەی لە ژیان و مەرگی سوكراتدا گرنگە، پەشیمان نەبوونەوە و بەردەوام بوونە لەسەر ڕێچكەی خۆی، چونكە پێی وایە ئـەم كارە جگە لەوەی پەیوەستە بە وجوود و هەڵوێستی ئـازادانەی خۆیەوە، هەمانكات ئـەركێكی ئـەخلاقی و خوداییشە، بۆیە ڕاكردن لە زیندان و پاشگەزبوونەوە لە بۆچوونەكانی ڕەت دەكاتەوە و دەڵێت (ئـەگەر پێم بڵێن ئـازادت دەكەین بە مەرجێك چیتر بەم شێوەیە پرسیار نەكەیت و بیر نەكەیتەوە، یان ئـەگەر جارێكی تر ئـەم كارە دووبارە بكەیتەوە ئـەوا دەمریت؟ ئـەگەر ئـەمە ئـەو مەرجە بێت كە بەهۆیەوە لێم دەگەڕێن بڕۆم، ئـەوا وەڵامتان دەدەمەوە بەوەی من زیاتر گوێڕایەڵی خودا دەبم نەك ئـێوە، هەتا بژیم و تینم تێدا بێت هەرگیز دەستبەرداری فەلسەفە نابم و هەركەسێكیش ببینم ئـامۆژگاری دەكەم خەریكی ڕاستی و دانایی و پەرەپێدانی ڕۆحی خۆی بێت نەك پارە و پوول و شۆرەت)1. بەم شێوەیە ژیانی سوكرات دژ بە نادادی و نەزانی بەردەوام بووە هەتا مەرگ بەبێ گەڕانەوە بۆ هیچ هێز و سیستەمێكی ئـایینی و كۆمەڵایەتی.

بەپێچەوانەی سوكرات؛ ژۆناتا ئـازادی لەو كڵێشە و ڕۆتیناتەی ژیان دەبینێتەوە كە زۆرینە تێیدا دەژین و پێی ڕازین، ئـەو نایەوێت بكەوێتە ئـەو دۆخەی سوكراتەوە و پەراوێز بكەوێت، نا-ئـاگایانە ئـازادیی خۆیی ڕەت دەكاتەوە و مەرگ هەڵنابژێرێت، لێ دەگەڕێت وەك ئـەوانی تر وردە وردە بمرێت.

سەبارەت بە مەرگ؛ بڕوام وایە [مەرگ هەرچی بێت مردن یان خۆ كوشتن نییە، مەرگی مرۆڤی ئـازاد مەرگێكە لە دژی نادادیدا بەدەست دێت، وەستانەوەیە لە بەرانبەر زوڵم و كونتڕۆڵكردندا، بۆیە لە مەرگدا مانا هەیە (هەر ئـەوەشە مەرگ لە مردن جیا دەكاتەوە). گەرچی مەرگ ڕووداوێكە لە دەرەوە نایەت و لە ناوەوەی ئـینسان خۆیدایە، بەڵام ڕووی لە دەرەوەیە و ئـامانجدارە. مەرگ لە هۆشچوونێكی ئـەبەدی و ئـەجەلێكی خودایی نییە، بەڵكوو ڕووداوێكە لە پێناو پاراستنی تاكێتی خۆت و بەهۆی دژبەریتەوە لە بەرانبەر سیستەم و نادادی لە جیهان و بووندا ڕوو دەدات، جۆرە خۆ كوشتنێكە بە هۆی ئـازادیتەوە هەڵیدەبژێریت و پێشوازیی لێ دەكەیت].

ـــ دۆخی دەروونی مرۆڤ لەنێو مۆدێلی بەرهەمهێنانی سیستەمی سەرمایەداریدا 2

ئـەوەی لێرەدا بۆ من گرنگە لایەنی دەروونی مرۆڤە لەنێو ئـەم مۆدێلەدا، نەك شیکردنەوەی لایەنی ئـابووری و چییەتی هەر یەكە لە پێدراوە ئـابوورییەكانی وەك (بەها و زێدە بەها و…). دانەر لەم چیرۆكەدا هەژموونی سیستەمی سەرمایەداری بە وردی دەخاتەڕوو لەنێو شار و شوێنی كار، خێزان و كۆمەڵگە، ڕەفتار و پەیوەندییەكان و…. وەك ئـەوەی ئـەم سیستەمە بووبێتە شتێكی حەتمی و فۆرمێكی پێویست لە ژیاندا.

ژۆناتا دەترسێت، خەیاڵ دەكات كە ناتوانێت لە دەرەوەی ئـەم فۆرم و مۆدێلەدا بژی و هەناسە بدات، پێی وایە ژیان لە دەرەوەی ئـەم سیستەمە تراژیدیایە و تژییە لە شەرمەزاری. ئـەو ترس و بەردەوام بوونەی لە ناو سیستەمدا وا دەكات هێز و ئـیرادەیەك نەمێنێتەوە بە ناوی ژۆناتاوە ” ئـەوەی لە ژۆناتا مابوویەوە تەنها بستە باڵایەكی گرمۆڵەبوو لە بینایەكی گەورەی جەستەیەكی نامۆدا، شەمۆلەیەكی دەستەوسان، گیرۆدە لە ناو مەكینەیەكی زۆر زەبەلاح و ئـاڵۆزی مرۆڤدا”. ل79

دانەر كاریگەرییە نەرێنییەكانی سیستەمی سەرمایەداریمان نیشان دەدات بەسەر دەروونی ژۆناتاوە لە وێنەی: ترس و هەڵچوون، بێ ئـیرادەیی، ڕق و تووڕەیی، پەرتبوون و ڕاڕایی… ژۆناتا بەشێوەیەك وێنای خۆی دەكات كەسێكی كەمتەرخەم و بێ كەڵكە و شایەنی هیچ كار و ئـەركێك نییە “لەژێر لێوەوە لە ڕاڕاییدا بە دەنگێكی لەرزۆك منگەمنگ بە خۆی گوت: تۆ بە لیمۆزینەكەی بەڕێز ڕوێدلدا ڕانەگەیشتی… تۆ پێی ڕانەگەیشتی، تۆ شكستت هێنا، كەمتەرخەم بووی لە ئـەركەكەتدا، تۆ تەنیا كوێر نییت، كەڕیشی، تۆ فەوتاو و پیریت، چیتر بە كەڵكی پاسەوانی نایەیت”. ل48 جگە لەوە دانەر چەندین جار وشەی (لەپڕ) دووبارە دەكاتەوە وەك ئـاماژەیەك بۆ قەلەقی و بێ ئـیرادەیی لە وێنەی “لەپڕ ژۆناتا هەستی كرد چەند هیلاكە…لە پڕ برسیشی بوو…”. ل85

ئـەگەر چی تیرۆر زۆر جار بەرهەمی دین و تێكستە ئـایینییەكانە و پاڵنەرێكی بەهێزن بۆ كردەی تیرۆرستی، بەڵام سیستەمی سەرمایەدارییش بەهۆی جیاوازی ئـاست و شێوەی ژیان لە نێوان چیینەكان و پەراوێزخستنی بەشێكی زۆری خەڵك، هۆكارێكی باشە بۆ ئـامادەیی تیرۆر و خووڵقاندنی تیرۆرست “هەی سێبەندییانە! هەی تاوانبارینە! ئـێوە دەبێت قڕ بكرێن. بەڵێ! دەبێ بەر قامچی بدرێن و لە ناو ببرێن. دەبێ گوللەباران بكرێن. تاكبەتاك و هەمووتان پێكەوە. ئـاخ!” ل75 . ئـەوەی ئـیرادە و ئـارەزووەكانی ژۆناتا ئـاراستە دەكات بیرۆكراتیەتی سەرمایەدارییە نەك بڕیاری سەربەستانەی خۆی، ئـەوەی (ژۆناتا) دەردەبڕێت و گوزارشتی لێ دەكات ئـەوی تری باڵایە، نەك خۆی وەك مرۆڤێكی ڕەسەن.

 ئـەم چیرۆكە نزیكییەكی زۆری هەیە لەگەڵ چیرۆكی (بەدگۆڕان- مسخ)ی كافكادا*** بەیانییەك كە گریگۆری سامسا خەبەری دەبێتەوە; بووە بە سیسرك- قالۆنچە! لەوێوە بێبەزەیی سیستەمی سەرمایەداری دەخاتەڕوو كە چۆن مرۆڤ تا ئـەوكاتە ڕێز لێگیراوە كە بتوانن قازانجی ئـابووری و بەهای زیاتری لێ بەدەست بێنن، بەپێچەوانەوە ئـەگەر نەتتوانێت ئـەو ڕۆڵە پێشكەش بكات ئـەوە پەراوێز دەخرێت و فڕێ دەدرێت تا ئـاستی مردن. سەبارەت بە ئـەو بێ بەهایی و بێ كەڵكییە، دانەر لە پەرەگرافێكدا لە ڕۆمانی “عەتر” چۆنێتیی كرداری (بۆن لێ گرتن)مان نیشان دەدات لەلایەن (گرینۆ)وە و دەڵێت: دوای ئـەوەی دوا پارچەی بۆنەكە دەگوشێت كە لە جەستەی كچەكەوە وەریگرتووە ئـیتر كچەكە بۆ گرینۆ “بەڕاستی مردبوو، پەژموردە، زەردهەڵگەڕاو و هەڵوەریو وەكوو پاشەڕۆكی گوڵ”.****

بەڕاست ئـێمە ناتوانین بەبێ ئـەم ڕۆتین و بە ئـامێربوونە مرۆڤێكی باشتر و كاریگەرتر بین؟ ناكرێت لە نێو سیستەم و جیهانێكدا بژین شایەنی ڕێز و خۆشەویستی بین؟ كاتێك بیر لە ڕزگاربوون لە سیستەم دەكەیتەوە پێتوایە كارێكی نەكردەیە و ئـیرادەت بەسەریدا ناشكێت، بەڵام لەم چیرۆكەدا ئـەوە دەبینین كە بەو شێوەیەش مەحاڵ نییە ئـەگەر بمانەوێت. جارێك ژۆناتامان وا نیشان دەدات كە قورسە لێی ڕزگار ببێت، جارێكیش پێمان دەڵێت بەبێ ئـەم مۆدێلە لە ژیانكردن ئـەگەر مرۆڤێكی باشتر و ژیانێكی ئـاسوودەترمان نەبێت; ئـەوا خراپتر نابێت، كه ئـەمەیان لە وێنەی كارەكتەرە(سواڵكەر)ەكەدا دەردەكەوێت. دواجار پێم وایە چیرۆكی ژۆناتا چیرۆكی زۆربەمانە لە كات و شوێنی خۆماندا.

 نۆڤلێتی كۆتر 99 لاپەڕەیە. لەلایەن دەزگای نووسیارەوە لە ساڵی 2022چاپ و بڵاو كراوەتەوە, ئـەم نۆڤڵێتە لەلایەن [پاتریك زویسكند]نوسەری ئـەڵمانییەوە دانراوە و بە بەلێهاتوویییەوە لەلایەن (كەریم پەڕەنگ)ەوە وەرگێڕدراوە بۆ سەر زمانی كوردی.

پەراوێزەكان:

 * ئـەو وتەیەی (ڕۆڵان بارت) لە نێو كتێبی (ڕوانینێك بۆ دۆزی ژن) ستارە عارف, چاپخانەی كارۆ, چاپی یەكەم, سلێمانی, 2012.

** نۆڤلێتی (سەربردەی لالۆ زۆمەر) پاتریك زویسكند, و/ كەریم پەڕەنگ, چاپخانەی نوسیار, چاپی یەكەم, 2023.

 *** ڕۆمانی (بەدگۆڕان) فرانتز كافكا, و/ جەلیل كاكە وەیس, چاپی دووەم, هەولێر, 2006

**** ڕۆمانی (عەتر) پاتریك سویسكیند, و/ كەریم پەڕەنگ, چاپخانەی سەردەم, چاپی یەكەم, سلێمانی, 2009.

 تێبینی/ ئـەو دێڕانەی نێوان كۆتەكان ” ” دەقی وەرگیراون لە نۆڤلێتی (كۆتر)ەوە.

سەرچاوەكان:

1. ئـەفڵاتوون, دوایین ڕۆژەكانی سوكرات, و/ ئـاوات ئـەحمەد سوڵتان, چاپخانەی پەنجەرە, چاپی دووەم, 2015
2. كۆمەڵێك وەرگێڕ, كەپیتالیزم, چاپخانەی حەمدی, 2018