قەڵەمڕەوی ڕۆح

هەر بەیانییەک، لەگەڵ یەکەم تیشکی خۆر، کە بە دزییەوە لە پەنجەرەکەمەوە دێتە ژوورەوە، جەستەم بە ئاوازێکی ناسکی ئازارەوە لە خەو هەڵدەستێت. من شەیدای نیگارکێشانم. ژیان و خەون و هەموو بوونم لەناو پەنجەکانی دەستمدا کۆبووەتەوە، ئەو دەستانەی کە پردی نێوان جیهانی ناوەوەی من و تەختە سپییەکەی بەردەممن. بەڵام کاتێک جەستە دەبێتە قەفەس، کاتێک ماسولکەکان یاخی دەبن و ئێسکەکان هاوار دەکەن، ئایا ڕۆح دەتوانێت هێشتا گۆرانی بڵێت؟ ئایا هونەر دەتوانێت لەم زیندانەدا باڵ بگرێت و بفڕێت؟

لەنێو ئەم بیرکردنەوە قووڵانەدا، وێنەی (کریستی براون) وەک ئەستێرەیەکی درەوشاوە لە ئاسمانی تاریکیی یادەوەریمدا دەگەشێتەوە. ئەو بۆ من و بۆ هەموو ئەو ڕۆحانەی کە لەناو جەستەی خۆیاندا غەریبن، تەنها ناوێک نییە، بەڵکوو سروش و هێمایەکە بۆ مانای ڕاستەقینەی ئیرادە.

کریستی براون (١٩٣٢-١٩٨١)، ئەو نووسەر و نیگارکێشە ئەفسانەییەی ئیرلەندا، لەناو جیهانێکدا لەدایک بوو، کە لە یەکەم هەناسەیەوە دەرگاکانی لێ داخرا. ئیفلیجی مێشک، وەک چارەنووسێکی ڕەش، هەموو جووڵەیەکی لێ زەوت کردبوو، جگە لە یەک شت، ئەویش پێی چەپی بوو. بیهێنە بەرچاوی خۆت، منداڵێک بیت، کە ناتوانیت باوەش بە دایکتدا بکەیت، ناتوانیت بە دەستەکانت یاری بکەیت، ناتوانیت بە زمانت داوای شیر بکەیت. جیهان وەک بوونەوەرێکی بێگیان و بێئاگایی تەماشات دەکات، تەنها گۆشت و ئێسقانێک لەسەر کورسییەک. ئەمە ئەو بێدەنگییە کوشندەیە بوو، کە کریستی تێیدا گەورە بوو، زیندانییەک لەناو جەستەی خۆیدا.

بەڵام لە پشت ئەو چاوە بێدەنگانەوە، عەقڵێکی تیژ و ڕۆحێکی یاخی و تینووی ژیان هەبوو. ئەو ڕۆحە بە شێوەیەکی موعجیزەئاسا، کلیلی قەفەسەکەی دۆزییەوە. ئەو کلیلە پێی چەپی بوو. ئەو ڕۆژەی کە بۆ یەکەمجار، بە پارچە گەچێک کە لەنێوان پەنجەکانی پێیدا گیری کردبوو، لەسەر زەوییەکە نووسی (دایک)، ئەوە تەنها وشەیەک نەبوو، ئەوە تەقینەوەی گەردوون بوو، لەناو بێدەنگیی ژیانی ئەودا. ئەوە ڕاگەیاندنی بوونی خۆی بوو، هاوارێک بوو، کە دەیگوت: “من لێرەم، من هەستم، من بیر دەکەمەوە.”

پێیەک کە بوو بە پێنووس و فڵچە

من وەک نیگارکێشێک، دەزانم کردەی داهێنان چەندە پڕە لە وردەکاری، لەرینەوەی دەست، فشاری پەنجە، خێراییی جووڵە. هەموو ئەمانە زمانێکی تایبەت دروست دەکەن. بەڵام کریستی، دەبوو هەموو ئەم ئۆرکێسترای هەست و بیرکردنەوەیە بە یەک ئامێر بژەنێت: پێی چەپی.

کاتێک بڕیاریدا شاکارە ئەدەبییەکەی، (پێی چەپم ١٩٥٤) بنووسێت، هەر پیتێک لەسەر ئامێری تایپکردن، جەنگێک بوو. چوار ساڵی پێچوو تا ئەو داستانە تەواو بکات، داستانێک کە تەنها ژیاننامەیەک نەبوو، بەڵکوو شاکاری ئیرادەی مرۆڤ بوو. ئەو بە زمانێکی گاڵتەجاڕی و پڕ لە زیرەکییەوە، باس لەو پزیشکانە دەکات، کە وەک (کەمئەندامێکی بێهیوا) سەیریان دەکرد و باس لە خۆشەویستییە بێسنوورەکەی دایکی دەکات، کە بڕوای پێی هەبوو و یەکەم مامۆستای بوو. دایکی ئەو تەنها ژنێک نەبوو، بەڵکوو ئەو باخەوانە بوو، کە تۆوی هیوای لەناو بیابانی نائومێدیدا چاند.

بەڵام چیرۆکەکە لێرەدا کۆتایی نایەت. کریستی سەرباری ناوبانگە ئەدەبییەکەی، هەرگیز وازی لە خۆشەویستییەکی تری نەهێنا، ئەویش نیگارکێشان بوو. ئەو خۆی دانی بەوەدا دەنا، کە بەهرەی نووسینی لە هی نیگارکێشانی بەهێزترە، بەڵام بۆ من، تابلۆکانی کریستی براون شتێکی تریان تێدایە. کاتێک سەیری یەکێک لە وێنەکانی دەکەم، من تەنها ڕەنگ و هێڵ نابینم. من تێکۆشانی مرۆڤێک دەبینم کە بە پێیەک، ڕەنگەکانی هیوا لەسەر تەختەی ژیان دادەنێت. هەر فڵچەیەک، سروودێکە بۆ سەرکەوتن. ڕەنگە لە ڕووی تەکنیکییەوە لە کەموکورتی بەدەر نەبن، بەڵام لە ڕووی ڕاستگۆیی و هەستەوە، پاکترین و بەهێزترینن. نیگارەکانی ئەو، گفتوگۆی ڕاستەوخۆی ڕۆحە لەگەڵ بینەردا، بێ هیچ دەمامک و جوانکارییەک.

میراتێک لەودیو جەستە

کریستی براون لە ساڵی ١٩٨١ جیهانی جێهێشت، بەڵام میراتەکەی تەنها چەند کتێب و تابلۆیەک نییە. کریستی بەڵگەیەکی زیندووە بۆ ئەوەی کە مرۆڤ تەنها بریتی نییە لە جەستەکەی. ڕۆحی مرۆڤ، ئەگەر ئیرادەی هەبێت، دەتوانێت بەرزترین دیوارەکان ببڕێت و لە بەرزترین شوێنەوە بفڕێت. فیلمی نەمر و خاوەن خەڵاتی ئۆسکاری (پێی چەپم) چیرۆکەکەی گەیاندە هەموو جیهان، بەڵام هێزی ڕاستەقینەی کریستی لەو ئیلهامەدایە، کە بە ڕۆحە ماندووەکانی وەک من و تۆی دەبەخشێت.

ئەمڕۆ، کاتێک دەچمەوە بەردەم تەختە سپییەکەم و فڵچەکەم هەڵدەگرم، تەنانەت ئەگەر ئازاریش هەبێت، بیر لە کریستی دەکەمەوە. بیر لەو پێیە دەکەمەوە کە بوو بە دەست، بوو بە قەڵەم و بوو بە باڵ. ئەو فێری کردم کە هونەر لە خوێندا نییە، لە ماسولکەدا نییە، بەڵکوو لە ڕۆحدایە. کریستی براون سەلماندی کە لەناو بێهێزترین جەستەدا، دەتوانێت بەهێزترین ئیرادە و جوانترین ڕۆح بوونی هەبێت. ئەو چرایەکی داگیرساند، کە ڕووناکییەکەی هەرگیز ناکوژێتەوە، چرایەک کە پێمان دەڵێت: “تا ڕۆح هەناسە بدات، داهێنان و ژیان بەردەوامە.”

سه‌رچاوه‌کان

1. Christy Brown:  (https://www.britannica.com/biography/Christy-Brown), (10/8/2025).
2. Trevor White: On This Day: Christy Brown of “My Left Foot” was born in Dublin, in 1932, (https://www.irishcentral.com/culture/christy-brown-my-left-foot), (10/8/2025).