بژی مه‌رگ
(به‌عه‌لی بابل)

لە پێشەكیی ڕۆمانەکەوە

نووسینی: دۆمینیگۆ سێڤێرن

لە ساڵی ١٩٦٩وە، واتە لە ساڵی بڵاوبوونەوەی ئەم ڕۆمانەوە، نووسینەكانی ئاراباڵ فرۆشێكی بێوێنەیان هەبووە، هەندێكی تووشی سەرسوڕمان كردووە و چەندێكێشی لە خۆی تەراندووە، بەڵام كەسی بێبەش نەكردووە. ئاراباڵی چیرۆكنووس، لە فەڕەنسا بە ناحەق گومناوە. بۆچی بە ناحەق؟ چونكە، هەر بەو جۆرەی كە خوێنەر بەسانایی لێی تێدەگا، ناوەرۆكی بایەخداری شانۆیییەكانی ئاراباڵ و وەسوەسەكانی ئەم نووسەرە، بە هەمان ئەو واقیعییەتە ئازاربەخشەوە كە هەیە، لە چوارچێوەی چیرۆكەكانیشیدا جێی خۆی دەكاتەوە.

بژی مەرگ «بەعەلی بابل»، بەو ناونیشانە سەیرەوە كە لە تەوراتەوە وەریدەگرێ («بەعەل لە بابل بە سزای خۆی دەگەیەنم»)، «ئاشوب و ناشیرینییەكانی» ئیسپانیای كۆماریخواز ـ كە لێرەدا باوك ئەو ڕۆڵە دەنوێنێ ـ لە دیدی ژنێكی ڕاستڕەو، كاسۆلیك و چەپێنەرەوە وەیاد دێنێتەوە. ئەم ژنە، هەر ئەو ژنە ترسناكەیە كە بەو بوونە كۆتوبەندكەر و خەسێنەرەی خۆیەوە، وێنەكەی لە هەندێ لە شانۆنامەكانی ئاراباڵدا، لە دوو جەللادەوە بگرە تا میعمار و ئیمپراتۆری ئاشوور، دەیبینین.

«بەعەلی بابل» هەرچەندە لە ڕواڵەتدا نامەیەكی دوورودرێژی پیاوێكی نەخۆش و تەنیایە بۆ دایكێكی دوور ـ دایكێ، كە ئەو ئومێدەكانی بە با داوە ـ لە ڕاستیدا دانپێدانانی پڕ ڕاز و بەچپەی نووسەری چیرۆكەكەیە. ڕۆمانەكە لە چەندین بەشی كورت پێك هاتووە كە بە شێوازێكی ڕەوان و خزۆك، بە شێوەی ئاوێكی ڕوون، بەدەم ئاوازی وێرد و نزاوە، واتە بێدەنگبوون و دووبارەبوونەوە، نووسراوە. هەندێ جار یەك «بەڵێ»ی كورت، بە شێوازی جۆیس بەشێك دەشكێنێ، خاوێنتر و هەروەكوو گومەزێك، كە بتوانی شێوەگۆڕكێی پێ بكەی، بە شێوەی ئاوازخوێندنێكی كۆرسئاسا زیاتر بەیەكەوەی دەبەستێ. ئاراباڵی لاو له‌گه‌ڵ خۆیدا دەدوێ و هەر بەو جۆرەی كە چیرۆكی ژیانی دەگێڕێتەوە، بە هەمان شێوە ئیسپانیای بێڕەحمیش بە هەموو جوانییە وەحشییانەكەی و جەبرباوەڕی و ئیشقە عاریفانەكانییەوە، وەك بڵێی لە پشتی ئاوێزەیەكەوە بە بەرچاوانی ئێمەدا تێدەپەڕێنی. بە سادەیی مناڵێكەوە، ئەو درزە گەورەیە دەبینین كە دڕندانە ئیسپانیای كردووەتە دوو بەشی پێكەوە هەڵنەكەرەوە.

لەبارەی جەنگی ناوخۆییشەوە، لاوەكە تەنیا هەندێ وێنەی ناڕوون و چەند حیكایەتێكی دێتەوە یاد كە خێزانەكەی بۆی دەگێڕنەوە. پێداگری لەسەر شتێ ناكا، جەخت لەسەر هیچ ناكاتەوە و چاوانی بەسەر ڕووداوەكان و مرۆڤەكاندا دەگێڕێ و بەپێی ئەو واقیعییەتە حوكم دەدا كە دەیبینێ. نە! دنیای گەورەترەكان جوان نییە؛ فڕۆكە گڕگرتووەكان دەدەنە بەر ڕێژنەی گوللە، تف لە تەرمی مردووەكان دەكەن، مامۆستاكان لە بەندیخانەكان توند دەكرێن و ڕۆڵە، دایك و باوكی خۆی تەفرە دەدا، هەندێ لە زیندانییەكان دێوانە دەبن و هەوڵی خۆكوشتن دەدەن. ئەمە واقیعییەتێكە كە هێدی هێدی جێی خۆی لە خەیاڵی لاوەكەدا دەكاتەوە.

بەڵام سەختی و دژواری ژیانی ئێستاكەیش هەندێ لایەنی پێكەنیناوی و گاڵتەجاڕانەی هەیە. لەژێر سوتانە(پەشمەی كەشیش) كڵێساییەكاندا، لەشە ناسوپاسەكان دەگەنێن. مەگەر لە كریتیكۆن، گراسیان هاواری نەدەكرد: «ئێمە كوڕانی خراپەكاریین؟» مناڵەكەی «بەعەلی بابل»یش دەگاتە باوەڕێكی هاوشێوە، باوەگەورەی لەژێر سوتانەی ڕێوڕەسمی پیلاری پاكیزەدا دەمرێ و بە هەمان شێوەیش دەنگێكی لێوە دەردێ كە دەبێتە هۆی دروستبوونی پێكەنینێكی بەرگرینەكراو لەلای نەوەكەی، مەرگ و گاڵتە قڕێژەكان دەبنە یەك. لەلایەكی تریشەوە، ماوەیەكی زۆرە كە ئیسپانیا خوی بە مەرگەوە گرتووە. مەرگ، تارماییی گۆڕەپانەكانی گابازییە لە خوێنی گەرمی گاكاندا. شتێكە لە ڤیارامیرۆ كە پیاوان دەبزوێنێ و دنەیان دەدا. مەرگ زاڵە بەسەر ڕێوڕەسمە ئاینییەكاندا. كوڕێژگە، گروپەكانی هەفتەی موقەدەس بەو هەموو زرینگ و هوڕانەیانەوە، بەو هەموو مەزنی و گاڵتەبازاڕییانەوە، بەو هەموو زنجیرە ناكۆتایانەوە كە تۆبەكاران لە قاچەكانیانەوە دەئاڵێنن و بەو خاچە زەبەلاحانەی كە تەنیا بۆ ترساندنی هەرچی و پەرچییەكانە، دێنێتەوە یاد.

مەرگ، گوناح، نەفرەتكردن لە ئازادی و بێزاری لە باسوخواسی سێكسی، پەڵەیەكی نەنگییە بە نێوچەوانی ئیسپانیاوە. پورە كلارای توڕە و تۆسن، مەیلی ژنانەی خۆی لەنێو دوعا بێكۆتاكانیدا ئارام دەكاتەوە و داوا لە خوشكەزاكەی دەكا تا شەلاقكاری بكا. بابەتی سەیر ئەوەیە كە لەم كۆمەڵگە چەوسێنەر و پۆلینكراوەدا، نە پیاو سالارە و نە باوك. بە كەرەستە و باسی پیاوانە هانی كوڕەكە دەدەن: نابێ «بزنمژە» بێ، دەبێ لە داڵانە تاریكەكانەوە تێپەڕێ، دەبێ «قایش» بەلای چەپدا ببەستێ، دەبێ پیشەی سەربازی هەڵبژێرێ، بەڵام ئەو لەنێو هەلومەرجێكی خنكێنەری دایكسالارانەدا ژیان بەسەر دەبا. دایەگەورە، پورە كلارا، دایكی و خوشكی لە كارلێكردنیدا ڕۆڵێكی گرنگ دەگێڕن؛ لە كاتێكدا باوەگەورە، ئەو بوونەوەرە پێكەنیناوی و گاڵتەجاڕە، له‌گه‌ڵ ئەوەشدا كە ڕەنگە لە دڵدا دژی ئەوان بێ، كەچی شتێك نادركێنێ.

بەڵام له‌گه‌ڵ ئەمانەشدا دیسان نەسیمێكی خۆشەویستی هەڵدەكاتە سەر ئەم كۆمەڵگە تاریكە. دایكە توندگیرە، بەڵام ئەژنۆی سپییە و زمانێكی تەڕ و پرچێكی ڕەشی لوولی هەیە، ئینجا جوانیشە، بۆیە كوڕەكەی لەڕووی ئێرەیییەوە دەیەوێ ڕێگر بێ لە بەردەم و حەز و مەیلە پیاوخوازانەكانیدا. نەبوونی باوك سەختە. باوكەیان وەدەرناوە، دایانشۆریوە و دایكەیش نكۆڵی لێ دەكا، بەڵام له‌گه‌ڵ ئەوانەشدا دیسانەوە وێنەیەكی باوك لە زەینی كوڕەكەیدا ماوەتەوە و شتێ كە ڕۆژێ لە ڕۆژان هی باوك بووە، تەنانەت لە نەخۆشخانەیش، بە باوەڕەوە لای خۆی هەڵی دەگرێ: ئەوە بە پایپەكەی «دكتۆر پلومپ»ەوەیە كە كوڕە لاوەكە بڕیار دەدا یادەوەری، بیر و هەست و سۆزەكانی خۆی ڕێك بخا. «بەعەلی بابل» گێڕانەوەی حیكایەتی مناڵێكە كە وەكو خاكەكەی، خاكێ كە تێیدا گەورە بووە، دەبێتە هەزار پارچەوە. ئەم كتێبە كە بەرەڵایی و ناشیرینییەكانی مێژوو نیشان دەدا، بە قسەی یەكێ لە ڕەخنەگران «توندوتیژترین چیرۆكی توندوتیژییە».

ماڵپەڕی ژنەفتن چاپی دووەمی ئەم وەرگێڕانە وەک کتێبی ئەلیکترۆنی (فایلی pdf) بڵاو کردووەتەوە. لەسەرەوە لە دوگمەی (داگرتنی کتێب) داوەنلۆدی بکەن.