دۊن و دۆنیای
سلایوم و کانهزهر
تێبینی: ئەم دەقە بەشێکە لەڕۆمانێک
داخم ئه‌رای جاران. ئه‌رای روژه‌یل تاوسان ساڵ 67.
ته‌واو ئه‌و تاوسانه نیوه‌روژان کا نه‌زه‌ر وه‌گه‌رد ته‌میره‌گه‌یه‌وه په‌یای بیا، شه‌له شه‌ل هاتیا. گوچانه‌گه‌ی کوتیا پای داره بایه‌مه‌گه و نیشتیاده سایه‌ر داره‌گه وه‌ولای مێڕێگ. ته‌مۊره ژه‌نیاو کهلام خۊندیاو وه‌راوه کردیا. منیش نیشتیامه ئی لای مێرێگ‌و قۆلاو خستیام تا ماسی بگرم. ماسی زگ زه‌ردۊله و فه‌ره خوه‌ش. برێگ وه ماسێیه‌یل مێرێگ ئه‌وقه‌ره خوه‌ش‌و مه‌زه‌دار بین که چمایگان حه‌زره‌ت عیسا وه ده‌س خوه‌ی گردیه‌سه‌یان. ئاخه‌ر کا نه‌زر وه‌تیا: وه‌ی دۆنیای دۊنه هۊیچ ماسیێگ وه خوه‌شی ماسی ده‌س عیسا نه‌هاتگه. تو ناو پیر بنیامین بووه و قۆلاو بخه، ماسی گری که بووده گوشت و خۊین گیانت. ئایمێگ جۊر من که‌وه داخهوه رشێت بۆمه و خوره که‌تگه‌سه گیانم شه‌فام ها وه لای ئی ماسێیه‌یله‌وه. هه‌گه‌ر نه هه‌فت گیانیش بیاشتیام تا ئه‌لان ده‌ریان نه‌کردۆم و مردۆم.
وه دۊره‌وه نوڕیاده ناو چه‌وم: سه‌یه‌گه‌ی پیرم، زۊ که ماسی ئه‌رام بگر. ئه‌ر توای گیان ده‌ر بکه‌م.
وه قه‌یه‌مه‌ی شه‌ره‌وه چل جۊر مه‌ریزی که‌فتۊه گیانێ. ئه‌گه‌ر یه‌ێ ده‌رده‌دارێگ وه‌و ناوه په‌یا بێیا هه‌ر کانهزهر بی.
چل سالی بی ئه‌ما جۊر په‌نجا ساله‌یل مه‌ندیا. سێول هویل و مورێگ داشت که دویکه‌ل چیلێگیش سیه‌ی نه‌کردۊ. وه ئارد ئاسیاویش بره‌ژانیایده‌ی سفید نه‌ویاتا. جۊر شیته‌یل هاتیا و چیا. گیانێ خورانیاو وه وه‌ر خوێیه‌وه خوته‌خوت کردیا. نیشتیاده ژێر داره بایه‌مه‌گه. خوه‌ێ خورانیا و ده‌فته‌ر خۊندیا. یا کتاو مێرقه‌س خۊندیا که هۊیچ که‌س نه‌زانستیا کی کردیه‌سه‌‌ێ کوردی کرماشانی. جلد قرمێزیله‌یگ داشت‌و وه خه‌تێگ نویسریایو ک هه‌ر مه‌گه‌ر کانهزهر بتوانێستیا بخۊندیاده‌ی.
که‌لاو گه‌ردانیا و رێ کردیا و نیشتێیاو وه وه‌ر خویه‌وه خۊندیا:
نه ده‌وره‌ی وه‌رین …
جورێگ خۊندیا چماێگان مووخاته‌بی هه‌ر ماسییه‌یل ناو مێرێگ بین و ئه‌وان بایه‌د بشنه‌فتێیانه‌ی.
هه‌ر ئه‌وقه‌ره خوه‌ر نیشتیا بان کۊیه‌یل فیروزه، رۊێ کردیاده قه‌ورسان داره‌یل و ناو ژنه جوانهمهرگهگهێ چریا:
واهاهاها … زوله‌یخای جوانمه‌رگم… سلایوووم. واهاهاها.
سلایوم وه ئاو ژاراوی هانیتا خواردۊه. سێ روژ دووای بومباران زه‌رده، گیانی ده‌رچو. ئه‌و و کانهزهر چۊنه‌سه زیارت باوه یاگار، هه‌ر له‌وره وه‌گه‌رد مه‌ردم بان زه‌رده و ئه‌و ناوچه بینه‌سه تۊیش شه‌ر. سێ روژ زنه مه‌ندگه و هه‌ر گیا که‌نییه، که‌س وه دادی نه‌ره‌سیه. کانه‌زر هه‌ر چیگ هاوار کردگه‌و وه داوو په‌ناه هاوردیه، نه‌تیجه نه‌یاس و شه‌فا نه‌گردیه. خوه‌ی هۊچ وه پێ نا تیه چون وه ئاو هانیتا نه خواردیه. ئه‌ما سلایوم هه‌ر ئه‌وقه‌ره وه خاو هه‌لسایه و دۊه هه‌ناسه‌ی هاتیه‌سه بن و تنیه‌یه‌تی گردیه‌سه‌ی، خوه‌ی ره‌سانێه‌سه هانیتا و مژ ناسه ئاوهگهیهوه. حه‌قیقه‌تی تواین هیچ که‌س غه‌ێره‌ز من نێه‌زانی ئهرا مردگه. وه سه‌رده‌م بومبارانه‌گه برێگ مه‌ردم وه‌تیان تویش ده‌رد کوتپر بێیه. وه‌تیان دوکتور جواوی کردگه . ئه‌ما کانهزهر نوش‌دارۊ ته‌قه‌لوبی وه تاریکه بازار ئه‌رای سندگه و داسه پی خواردگه‌و هه‌ر ئه نوشدارۊه کوشتگه‌سه‌ی، برێگ‌تریش وه‌تیان عه‌جه‌ل جوێر که‌متار گه‌ر وه نوای رێگه‌ی سه‌وز بییه. خولاسه، هه‌ر کانهزهر خوه‌ی جگ و بگ مه‌سه‌له زانستیا. هه‌ر ئیسه‌یش ناوی وه شه‌هید نه‌نووسیاگه‌و هه‌ر جویر ئایمه‌یل ماموولی وه دنیا چییه و ده‌سێ وه داوان پیر خوه‌ی کوتاه بییه. کانه‌زه‌ریش که سه‌راپای دارزیایو. پوسێ ده‌س و پاێ گول گوله‌و بۊ. چه‌و چه‌پێ هه‌ر نوای پای خوه‌ی دۊنیا. گشتیشێ هه‌ر هن ئاسار شیمیایی بێ. وه کومیساریاێ “یوئن” یش هاتوین وه‌گردی مووساحبه کردۊن. وه‌تیا، هه‌ر قسه‌یگ وه نه‌زه‌رخویان خاسه هیلنه‌ێ و هه‌ر قسه‌یگ حه‌قیقه‌ته لای به‌ن.
هه‌ر چی بێ گشت زانستیان کا نه‌زه‌ر عاشیق و کشتگ و مردگ سلایوم بییه. ئه‌ویش عشقیگ ک هه‌ر وه ناو کتاوه‌یل نۊسانه‌سه‌ی. سلایوم جاف بییه. تایفه نه‌ویه. ئه‌ول جار یه‌کتر وه سیروان دینه. جه‌ژن خاوه‌نکار بیه. سلایوم یه‌ی سه‌وه‌ته هه‌نار هاوردیه ئه‌رای دووا دایین وه‌بان مه‌زار خاتوون دایراک. کانهزهر بیه‌سه سه‌رپا و باوگ منیش سه‌ی بییه و نیازه‌گه‌ی دووا داگه. وه ی قسه چه‌ن مانگ گوزه‌ریت. یه‌ی روژ کانهزهر خواو د
کا نه‌زه‌ر وه‌تیا: ناونیشانی وه دنیا بریاگه وه‌لیگان ده‌سی وه داوان پیر خوه‌ی کوتا نه‌ویه. من خو مووچه وه ده‌وله‌ت ناگرم قسهی مۆفت بکه‌م. حه‌قیقه‌ت یه‌سه که ئه‌و هاتیه‌سه‌وه.
وه ده‌ور داره بایه‌مه‌گه چه‌رخیاد و خۆتانیادوه: نیشانی هاتنه‌وه‌ی دانه‌‍‌‌سه پیم. ئیسه دۊت ئازه‌ویگه هه‌ر ها ئی نزیکه‌یله. خاسه نه‌کفتگه‌سه هندووسان یا چوزانم ئه‌و په‌ر دونیا.
ده‌نگی شنه‌فم:
هه‌ر که‌س مه‌زانوو شۊن جامه‌ی ویش
جه کووچ و رۆرۆ مه داروو ئه‌ندیش.
وه‌ی لای مرگه‌وه وه‌تیام که‌نه‌زه‌ر تموره چه‌ن مه‌قام دیری؟
وه‌تیا چه‌ن ده‌ف بویشم: هه‌فتاو دو مه‌قام. هه‌ر له مه‌قام ته‌رز و سهرتهرزهوه بگر تا برسیمنه مه‌قام هه‌ی گیان هه‌ی گیان. باوگان و دابگان خوت گشتیان ته‌میره ژه‌ن بینه.
وهێ دار بایمه قه‌سه‌م، باوگت وه‌ختیگان ته‌میره ژه نیا مه‌ل وه ئاسمانه‌وه وسیا گووش دیا ده‌نگی. ناو هه‌ر چی منال ئی مه‌نته‌قه باوگت ناس. ده‌فته‌ر گردیا و ناویان وه‌لای هه‌فت هه‌ساره ده‌ر هاوردیا. ئیمه گشتمان باوگت ناومان ناس. گشتمان خزم ده‌فته‌ریمن.
جا پر مشتی کردیاده خه‌میر و ورده ورده خستیاده ناو ئاو:
به ش بالول ماسی
به ش هه‌فته‌ن
به‌ش هه‌فته‌وانه
به ش چلته‌نان
به‌ش نووسه‌ونه‌ودونه یار شاخوشین
به‌ش سلایوم
هه‌ر چێ ناوه وه ده‌فته‌ر هاتگه بردیا.
منیش قلاو خستیام و چه‌وه‌ری وه ژیر چیین چوپه‌مه‌گه بیام و گوش دیامه ده‌نگ ته‌میره کانهزهر یا رادیونه‌گه‌ی. یه رادیونی قرمزیله‌یگ داشت که هه ر ئه‌وقه‌ره هه‌وا تاریک بیا وازی کردیاو گوش دیاده خه‌وره‌یلی . ده‌نگی ئه‌ول له‌یوا هاتیا: این جا لندن است رادیوی بی بی سی، صدای ما را از لندن می‌شنوید.
کا نه‌زه‌ر وه‌تیا؛ گوی هه‌ر چیگ ئاژه‌له وه‌بان قه‌ور مه‌له‌که بریتانیا… ئیره کنار مرگه، لندن ها وه کو!
خولاسه رادیوه‌گه گورای‌گور خه‌ور دیا و ئاگادار کانهزهر کردیا ک کووره بومباران بیه یان توای بو. وه جبه‌یل جه‌نگ چه‌ن که‌س کوشیانه و چه‌ن تانک وتوپ هه‌لگر موونه‌ه‌دم بینه. ئه‌گه‌ر خه‌وه‌ر بومباران شاره‌یل بدریاتا، کا نه‌زر چه‌و دوریاناده ئاسمانه‌وه تا بۊنی چه‌ن میراژ تیه‌ن و چه ئه‌رای کوتانن کرماشان.
وه‌تیا : داخمه داخم. دوواره تووان هه‌ڵامات بارن. باوه یاگار خوه‌ی گله وه گله بخه‌یدیانه خواره‌وه. هه‌ر جیگ کوتن بکوتن فه‌قه‌ت بیستون نه‌کوتن و خاپوور نه‌که‌ن که جیگه‌ی شیرین بیه. و خۊین فه‌رهاد وه‌ره رشیاگه.
ئه‌گه‌ر ماسی خاسیگ بگردیاتام کانهزهر سووار که‌لک بیاتا و هاتیاده ئی‌لا. وجاخیگ دروس کردیاو وه کوچگ مه‌رزانیاده‌ی. چیا وه ناو جاره‌یل کوله‌ش هاوردیا. جه‌م کردیا نیاده ژیر چیلگ‌و وه کمریت ئاگردیاده لی. ئه‌وسا زگ ماسیه‌گه درانیا ، ناوزگی و تفیله‌گه‌ی درهاوردیا، خاس شوردیاده‌ی و کیشیاده‌ی قه‌ی تۊیل‌‌وه و نیاده‌ی بان ئاگر چیلگه‌گه. وه‌وجوره برشانیاده‌ی که ئاو که‌فتیاده ده‌م جنۊکه‌یل که‌نیچایش، که نیچای جیگه‌ی جنۊکه‌یل بی.که‌میگ وه‌ولاتر بی. وه سه‌ر پیچه‌گه ی ته‌په گه‌وره بی. جی ئاسار مردم فه‌ره قه‌دیم وه گجائیگی هاتیا دی.
کا نه‌زه‌ر وه ماسیه‌گه خواردیا و روی کردیاده ته‌په گه‌وره: هه‌ی مه‌ردم قه‌دیم. گشتدان ناسم. بینه تویش زلزله‌وه. ئیوه‌یش که‌م وه ماسی مرگ نخواردینه. ئه‌لبه‌ت نه ئی مرگه. ئه‌و مرگی که چوار فه‌سل سال گشه‌ی ئاوی هاتیا و وه‌هاره‌یل لافاوی دونیا گردیاده وه‌ر. ئیسه ئیمه وە سەیه‌قەی سەر وشکەساڵی له دەوران ج.ا چەرخمان وە چەمەر گەردیاس. دۆیەکە وه گاواره پەپۆلەیگ ناونه ناو گیفان ئەڕام هاوردوین. وه تیان سالیگ تڕ یەیشە نامینیت وەیرە، ئەوقەرە وەز زەوی و ئاسمان خەراوە. نازانم چە بووشم. ئاگڕێگە بنەوای بوون و هەستمان سۆزانێەو کردگەسە خۆلەکۆ لە بەر وا. ئی ئاگڕە دڕیاسە ڕۆح ئیمە هەر مگەر وە مەتەلەوە بۆێشیدەی، ئەویش هەلبەت هەر وە قسە ناگۆنجڕێت‌و فەلسەفە وە خۆێ ناگڕێت. هەگەر بیاتا چەو وە کەلاوەیل چیالا بنووقانیاێم ئەوسا عەرووسیش وە سووار هاتیا، ماڕ دۆگۆلەنگ داریش جوێر جار جاران وه داره‌‌ێنه‌وه هاتیا.
وه‌تیا: من وه‌و دۊنه‌گه‌م ههسارهناس بۊمه. نیشانی هه‌ساره‌یل زاهێر و باتێن وه‌لامه‌وه بی. خه‌تای خاندان کردم که‌فتمه ئی دۊزه‌مه. ئه‌مانێگ من و سلایوم وه دۊنایدۊن خوه‌مانه‌وه هه‌رهایمنه نزیکه‌یل دالاهوو. ئی شۊنه‌یله نه‌زه‌رکه‌رده‌ن، ئه‌ول و ئاخه‌رمانه‌ن.
- سلایوم … واها ها ها سلایومِ قژهۊل و چه‌و که‌و… مهچوو به‌وره‌وه.
ماسیه‌گه وه ته‌نیایی خواردیا. تا بان ته‌په گه‌وره‌گه چێیا. وه وه‌ر خویه‌وه قسه کردیا. نیشتیا بان کوچێگێگ. وچانێگ ده‌ر کردیا، دواجار هێز گردیا و هه‌لسیا که‌فتیاده رێ، ده‌سێگ ته‌کان دیا: ئیواره‌ت خوه‌ش بوو سه‌یه‌گه‌ی پیڕم.
یه وه‌تیا‌و چێیا ئه‌راێ ما ڵێ وه داردروش ئه‌ولا، تا روژێگ‌تر که وه گوچانه ئه‌رجنه‌گه‌‌ێ
زه‌وی گه‌ز بکردیادو باتیاده‌و.
ئەم دەقە لەساڵی ٢٠١٧ لە ژمارە ٦ی گۆڤاری ئیلیان بڵاوکراوەتەوە.