١

واڵتەر بنیامین لە تێزی هەشتەمی نووسراوە لە ناكاوەكەیدا بەناوی “تێزەكان دەربارەى چەمكی مێژوو”(١٩٤٠، چەند سەعاتێك پێش ئەوەى سوپای نازیی پەلاماری دوایین پەناگای بنیامین بدات، واتا پاریس) دەڵێت: “نەریتی ستەملێكراوان فێرمان دەكات، ئەو ‘دۆخە لەناكاو‘[نائاسایی]ـەى تیایدا دەژین، نائاسایی نییە، بەڵكو [خۆی دۆخی] باڵادەست و ئاساییە”. دەتوانین چی لەم تێزەوە فێر ببین و پەیوەندیی بە پۆلیسەوە چییە؟ چەند هاندەرێكی ئۆبژێكتیڤ (بابەتیی) و سەبژێكتیڤ (خودیی) هەن پاڵنەری ئەم نووسینەن: ١) ڕووداوەكانی هامبۆرگ لە ٧ تا ٨ی تەممووزی ٢٠١٧كە هەم لەناو ڕووداوەكە و هەم دوای ڕووداوەكە، ئایدیای بەپۆلیسیكردنەوەى دەوڵەت سەریهەڵداوەتەوە. ٢) ڕاسیزمی دامەزراوەیی پۆلیس لە ئەمریكا و كوشتنی بەناحەقی مرۆڤێكی ڕەشپێست، كە كاردانەوەى جیهانیی بەدووی خۆیدا هێناوە. لەم نووسینەدا درێژە بە تێزەكەى بنیامین دەدەم. ئەگەرچی ئەم نووسینە بەهۆی ڕووداوە تازەكەى ئەمریكاوە بوو، بەڵام تەركیزی زیاتر دەكەمە سەر ئەڵمانیا، دواجار، دۆخی نائاسایی و یاسا و ڕێساكان و دەسەڵاتی پۆلیس، و پاڵنەرەكانی بەخشینی ئەم دەسەڵاتە، لە هەردوو وڵاتەكەدا، بەنزیكەییەكی تەواو، لەیەك دەچن. ئەگەر یەكێك لە ئەمریكا تێبگات، دەتوانێت لە یاسای دۆخی نائاسایی ئەڵمانیی و بەپێچەوانەشەوە، تێبگات. هۆكارێكی سەرەكییش بۆ ئەمە، دەستپێگەیشتنی ڕاستەوخۆ و هەبوونی ماتریالەكان و بەشداریی شەخسی خۆم بووە لە ڕووداوەكاندا، بەتایبەت ڕووداوەكانی هامبورگ لە ٢٠١٧دا.

٢

ئەڵمانیا و ئەمریكا دەوڵەتی پۆلیسیین. و ئەم بەپۆلیسیكردنەى دەوڵەت، دوای 11ی سێپتێمبەر “مافی گرتنی گومانلێكراوان، لەلایەن پۆلیسەوە” و دوای ڕووداوەكانی هامبورگ، سەریهەڵنەداوە. بەڵكو زۆر كۆنترە. یاساكانی لەناكاو، نائاسایی (لە ئەڵمانیا: Notstandsgesetze و لە ئەمریكا: National Emergencies Act) كەمكردنەوەى بنچینەیی ئازادییەكان و ناساندنی ماددەى 129a لە بڕگەى یاسای سزادان (Strafgesetzbuch) سەبارەت بە دروستبوونی گروپە تیرۆریستییەكان و ناساندنیان وەك هێرشی تاوانبارانە و لە ١٨ی ئابی ١٩٧٦دا وەك ئاكامی ڕووبەڕووبوونەوەى تیرۆریزم، داڕێژراوە، بەتایبەت لە ڕووبەڕووبوونەوەى گروپی پارامیلیتاریی “فراكسیۆنی سوپای سور” و لەنێو ئەم بڕگە یاساییەدا، یاسای مافی تاكەكان و مافە مەدەنییەكان داڕێژراوە و هەروەها پیادەكردنی ئەم یاسایانە بەشێوەیەكی بەرفراوان، نیشانە و شایەتحاڵن لەسەر ئەم دەوڵەتە پۆلیسییە. بڕگەى یاسایی دۆخە لەناكاوە نیشتمانییەكانی ئەمریكا، كە لە ١٤ی سێپتێمبەری ١٩٧٦دا دەنگی لەسەردراوە دەسەڵات بە سەرۆك دەدات سەرجەمی هێزە تایبەتەكان لە سەردەمی قەیراندا چالاك بكات و بیانخاتەگەڕ بۆ سەپاندنی یاسا و نەزمە لەپێشدا دیاریكراوەكان و ئەم یاسایەش لەژێر ناوی “جەنگ و بەرگریی نەتەوەیی” ڕێكخراوە، بەڵام لە ئەسڵدا، بۆ قەیرانی ناوخۆیی بەكارهێنراوە و بانگەوازەكەى دۆناڵد ترەمپ بۆ جوڵاندنی هێزی میلیتاریی نیشتمانیی لەدژی خۆپیشاندەرانی ناوخۆیی، ڕووتبوونەوە و ئاوەڵابوونی ڕەمز و نهێنییەكانی یاساكەیە. لە دەستووری ئەڵمانیادا ئەو ڕاستییە كە ئەم یاسایە وەك بڕگەیەكی دژەكۆمۆنیستیی دانراوە، هاوتەریب لەگەڵ بڕگە یاسای ئەمریكیی دژە-كۆمۆنیزم، كەمتر بەڕوونی لە ئەڵمانیا و دەستوورەكەیدا دەردەكەوێت. بەڵام ڕووداوەكانی هامبورگ، و تەنانەت پێشتر لە شاری فرانكفورتیش، كوالیتی و جۆرێكی نوێی بەمیلیتاریكردن و سەربەخۆیی پۆلیس و كۆنتڕۆڵی بەسەر ناوچە میترۆپۆلییەكاندا دەردەكەوێت. سەردەمی كۆرۆناڤایرۆس، جارێكی دیكە، دەسەڵاتی پۆلیسی زەقتر كردەوە و تەنانەت لە هەرێمی باڤاریا، پێش هەموو هەرێمەكانی دیكە، دەسەڵاتی كۆنتڕۆڵ و گرتن بە پۆلیس سپێردرا. ئەم یاسایاش دەسەڵاتی بەكارهێنانی “ئۆتۆمبێلی تایبەتی نامیلیتاریی” (Sonderwagen) بە پۆلیس دەبەخشێت كە ئەم ئۆتۆمبێلانە و تانكەكان دژی خۆپیشاندەران و تێكدانی باریكاد و سەنگەری شەقامەكان بەكاربهێنن، بەڵكو هەروەها لە ئەمریكا هەمان ئەو ئۆتۆمبێلانە لەلایەن پۆلیسەوە بەكاردەهێنرێن كە لە جەنگی ئەفغانستان و عێڕاقدا بەكارهێنراون[1]. ئەوان ئێستا و پێشتریش، دۆخی لەناكاو و نائاسایی ڕادەگەیەنن، كە لە ئەسڵدا، بووە بە دۆخی ئاسایی، زۆر بە ئاسانیی و بەڕوونیی، دەردەكەون، كە ئێستا بێ شەرمانە و زۆر بەڕاشكاوییش، خۆیان پیشان دەدەن، وەك بڵێیت خەریكی پێرفۆرمانس و نواندنی سەر شەقامن.

٣

كۆدەزگا(ئەپارەتووس)یدۆخی نائاسایی، كە كەوتووەتە بەردەم دەروازەى نێوان یاسا و سیاسەتەوە، لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆڕشی فەڕەنسیی ١٧٨٩دا وەك فۆرمێكی یاسایی دژبەر و پارادۆكس لە پەیمانی كۆمەڵایەتییدا، سەریهەڵدا، كە ئەمەش ناكۆكیی و دژبەریی هەمیشەیی مۆنۆپۆلی دەوڵەتی مۆدێرن بەسەر بەكارهێنانی هێزەوە دەردەخات. ئەمە بەردەوام دەبێت تا دەگاتە سەرهەڵدانی بزووتنەوەى كۆمۆنیستیی دژە دەوڵەتی بۆرژوازیی. خەسڵەتی دژەكۆمۆنیستیی دەوڵەت حوكم بە دۆخی نائاساییەوە دەكات كە لە سەرەتاوە وەك ئاكامی دەرەنجامی خۆی بۆ گەڕاندنەوەی دەوڵەت و سیستەمە یاساییەكەى لەلایەن هێزەوە دژی مەترسییەك دێتە ئاراوە – بە شێوەیەكی هەمیشەییش دۆخی نائاسایی خەسڵەتی كۆنزەرڤاتیڤی بە ڕووخسارەوەیە. چەمكەكە لە مێژوودا دەردەكەوێت. لەگەڵ سەقامگیربوونی حاكمییەتی بۆرژوازییدا، بەڵام هاوكات لەگەڵ بەهێزتربوون و خێراتربوونی لە سەردەمی پاش-بۆرژوازیی كەڵەكەكردنی سەرمایەشدا، دۆخی نائاسایی فۆرمی خۆی دەگۆڕێت و دەچێتە نێو تەكنیكێكی ڕەق و قورسی حوكمڕانیی دژە-كۆمۆنیستییەوە– لەبەر ئەوە، دۆخی نائاسایی، دەبێتە پراكتیكێكی سیاسیی. بە سەرچاوەگرتنی لە “دۆخی ئابڵوقە”(state of siege)ی سەربازیی، كە دژی هەڕەشەی دوژمنێكی دەرەكیی لە ڕێگای شوێنە تایبەتەكانەوە یاخود سەرتاسەری قەڵەمڕەوی نەتەوەیی دەوڵەتدا سەپێنراوە، دۆخی نائاسایی دەچێتە نێو پێوەر و پیادەكردنێكی پۆلیسییانەى سەربازیی، كە دژی سەرهەڵدانە ناوخۆییەكان بەكاردەهێنرێت، واتا دژی دوژمنی ناوەكیی، ئەم دوژمنە ناوەكییەش كەسێك نییە جگە لە هەڕەشەى شۆڕشی كۆمۆنیستیی دژی نەزمی سەرمایەداریی لە ڕەوت و قۆناغی سەدەى نۆزدەدا. ڕاگەیاندنی كۆمۆنەى پاریس، نموونەیەكە بۆ ئەم دۆخە: دۆخی لەناكاو/نائاسایی لە زیاتر لە ٤٠ بەش و ناوچەی فەڕەنسادا ڕاگەیەنرا و هەندێكیان تەنانەت تا ١٨٧٦ واتا پێنج ساڵ دوای لەناوبردنی كۆمۆنەش، هەڵنەگیرابوون. لە میانەى یەكەم جەنگی كێبڕكێی نێوان ئیمپراتۆریەتە نەتەوەییەكاندا، شێواز و ڕێچكەى حكومەتی نائاسایی/لەناكاو بەڕادەیەك ڕۆیشتە پێشەوە تا بووە تەكنیكی گشتیی حكومیی دەوڵەتانی خۆرئاوا – بە تایبەت لە ناوچە گرنگە جەنگە ئابوورییەكانی وەك بەرهەمهێنان و كۆكردنەوەى خۆراك، پۆشاك، كەرەستەى جەنگیی و هتد، لەو شوێنانەدا حكومەت بە پێوەرەكانی ئەم دۆخە نائاساییە، فەرمانڕەوایی دەكرد. بە تایبەت لە سەردەمی جەنگی ناوخۆییدا، كە بەهۆی قەیرانە ئابووریی و ناڕەزایەتیی و نائارامییە سیاسییەكانەوە دروستببوو، دوو لە خەسڵەتە دیارەكانی ئەم تەكنیكە حكومییە بە ڕوون و ئاشكرایی دەبینرێن، كە ئەمڕۆ لە پیادەكردنیاندا گرنگییەكی سەنتڕاڵیان هەیە:

یەكەم: دیموكراسیی پەرلەمانیی (parliamentary democracy) بە شێوەیەكی بەرچاو و ڕوو لەزیاد، شوێنی خۆی بۆ دیموكراسیی حكومیی (governmental democracy) چۆڵ دەكات، یاخود بە تەواویی شوێنی دیموكراسیی پەرلەمانیی دەگرێتەوە[2]. دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەیەوێت دەسەڵاتی یاسایی و دادوەریی ئاوێتەى ناو خۆی بكات؛ كورتیان بكاتەوە بۆ تەنها لایەن و پاشكۆیەتیی جێبەجێكردن. لە كۆماری ڤایماردا، ئەمە ئامانجی ماددەى ٤٨ی دەستووری ڕایش بوو، كە بە فراوانیی لە دژی سۆسیالیستەكان، كۆمۆنیستەكان و ڕێكخراوە ئەنارشیستەكان و ڕاپەڕینی كرێكاران بەكاردەهێنرا، تا بەهای ماركی ئەڵمانیی تا گواستنەوەى دەسەڵات سەقامگیر بكات، ئەم بەكارهێنانەش تا ڕادەى فراوان و ڕێگاخۆشكردن بۆ هیتلەر، سەری كێشا.

دۆخی لەناكاو/نائاسایی، وەك بنیامین باسیكردووە، چیتر نائاسایی و ئاوارتەى نۆرماڵیتە و ئاسایی سیاسیی نییە، بەڵكو ئاوارتەى خودی ئاساییە – نۆرم و حوكمە ئاساییەكە خۆیەتی.

دووەم: لە گۆڕانی شێوەى فۆرمێكی سیاسیی كاردانەوە تا قەیرانێكی ڕاستەقینەی میلیتاریی بۆ نێو بەڕێوەبردنی قەیرانێكی ناوخۆیی كۆمەڵایەتیی ئابووریی، كە دووەمیان میلیتاریزە دەكات – ئەوا لێرەدا ئابووریی دەبێتە پرسێكی توندوتیژیی سیاسیی. بۆیە ئێمە لێرەدا دەست و پەنجە لەگەڵ فۆرمێكی سیاسیی حكومەت نەرم دەكەین عەبا پەرلەمانتارییە ڕەسمییەكەى خۆی بەشێوەیەكی نمایشییانەى ڕیتوالیستیی (عادەتیی) دەكاتە شتێكی ئەبەدیی و هەمیشەیی، بەڵام لە هەمان كاتدا، فۆرمە ماتریالییەكانی كۆنتڕۆڵ و دەسەڵاتی تەكنیكیی، دامەزراوەیی، پۆلیس و سەربازیی توندتر و فراوانتر دەكاتەوە تا بتوانێت دووەمیان دژی بەرەنگاریی هێزەكییانەى شۆڕش گەرەنتیی بكات. كەواتە، دۆخی لەناكاو/نائاسایی، وەك بنیامین باسیكردووە، چیتر نائاسایی و ئاوارتەى نۆرماڵیتە و ئاسایی سیاسیی نییە، بەڵكو ئاوارتەى خودی ئاساییە – نۆرم و حوكمە ئاساییەكە خۆیەتی.

بە پشت بەستن بە ئەزموونی ماددەى ٤٨ی دەستووری ڤایمار، دەستووری كۆماری فیدڕاڵی ئەڵمانیا بە شێوەیەكی بنچینەیی ڕێسایەكی دۆخی نائاسایی لەخۆیدا جێنەكردەوە. لە ڕووداوی هێرشێكی سەربازییدا، دەستووری سەربازیی لە ١٩٥٥دا داڕێژرا. ڕێسای دۆخی هەرێمیی لەناكاو، ماوەیەكی زیاتری پێچوو تا هاتە ئاراوە. بەگوێرەى یەكەم ڕەشنووسەكانی وەزیری ناوخۆی ئەڵمانیای خۆرئاوا لە ١٩٥٨دا، یاساكانی تا ٣٠ی ئایاری ١٩٦٨ تێنەپەڕێنران، دوو لەسەر سێی زۆرینەى هاوپەیمانیی گەورە (Grand Coalition) لە دژی بەرەنگاریی گەورەی نەك تەنها خوێندكاران بەڵكو لە دژی سەرجەمی ئۆپۆزیسیۆنی ناپەرلەمانیی (Außerparlamentarische Opposition)، لە بوندستاگ (پەرلەمانی ئەڵمانیای فیدڕاڵ)، تێپەڕێنرا. هیچ یاسایەكی كۆنەپارێزانە لە ئەڵمانیای خۆرئاوا، بەبێ گڵۆپی سەوز و بەشداریی پارتی سۆسیال دیموكراتی ئەڵمانیا (SPD) تێنەدەپەڕێنرا. ئەم یاسایانە بە شێوەیەكی بنچینەیی ناوەرۆكی دەستووری ئەڵمانیای خۆرئاوایان گۆڕی، كە بریتی بوو لە سنوورداركردنی مافە بنچینەییەكان و فراوانكردنی مافەكانی جێبەجێكردنی دەستێوەردان لە ڕووداوی ناوخۆیی و دۆخە لەناكاوە دەرەكییەكاندا، بۆیە كۆنزەرڤاتیڤەكان و سۆسیال دیموكراتەكان بۆ یەكەمجار دوای جەنگ، پرەنسیپی حوكمڕانییەتی یاسایان بەزاند. كەمێك دواتر، لەناو حكومەتەكەى ڤیلی براند (Willy Brandt)دا حوكمێكی ڕادیكاڵ تێپەڕێنرا كە بەردەوامیدان بوو بە نەریتی نازیی بۆ قەدەغەكردنی كۆمەڵێك لە پیشەكان و دەستكردن بە پاكتاوی كۆدەزگا دەوڵەتییە كەسییەكان كە چالاكانە وەفایان بۆ دەستوور هەبوو و، ئێستا بە یاسا لەناكاوەكان پڕچەك كرابوون، نەدەكرا بەبێ هەڵە دابمەزرێنرێت. بە وەرگێڕانی بۆ نێو پراكتیكی بەڕێوەبردن كە لە ڕژێمی پێشووی نازییەوە وەرگیرابوو، ئەمە بە مانای دەرپەڕاندن و دەركردنی هەر كەسێك لە خزمەتگوزاریی مەدەنیی كە گومانی كۆمۆنیستبوونی لێبكرایە (تەنانەت ئەندامبوون لە پارتی كۆمۆنیستی ئەڵمانیا DKP وەك هۆكارێكی زەروور نەدەبینرا، ئەگەرچی ئەندامەكانی ئەو حزبە قوربانیی سەرەكیی و بنچینەیی ئەم حوكمە تازەیە بوون). نازییەكانی ناو ئیدارەى كۆماری ئەڵمانیای فیدڕاڵ (ئەڵمانیای خۆرئاوا)، هیچ ترسێكیان لەم حوكمە تازەیە نەبوو[3]. بەبێ هۆ نییە كە ئەڵمانیای خۆرئاوا، وەك یۆهانەس ئەگنۆلی باسی دەكات، نموونەیەكی بنچینەییە بۆ “ئاراستە و ڕێچكە بەرەو سەپاندنی دۆخی دەسەڵاتخوازانەى حوكمڕانیی مۆدێلی یاسا”، كە “دەقاودەق پرۆسەى ئاڵۆزی سیاسیی، كۆمەڵایەتیی و ئایدیۆلۆژیای پاشەكشەى دەوڵەت، حزب و تیۆرە دیموكراسییەكان بۆ نێو فۆرمە پێش و دژەدیموكراتییەكان، پیشان دەدات”. ئەم “وەرچەرخانەی دیموكراسیی” كە ئامانجی پاراستن و گەرەنتیكردنی فۆرمە تازەكانی كەڵەكەكردنی سەرمایە بە هێز و دەسەڵاتی دەوڵەتیی، ئەوا بە شێوەیەكی گشتیی جەختكردنەوە و بەردەوامیدانە بە لایەنی تەكنیكیی-دامەزراوەیی “مۆدێرنیزەكردنی ئامرازەكانی باڵادەستیی و هەیمەنە”[4].

بەڵام بۆ یەكەم تاقیكردنەوەی سەرەكیی و بەرچاوی دۆخی نائاسایی لە ئەڵمانیای خۆرئاوا، تەنانەت پێویستی بە یاسا لەناكاو و نائاساییەكان نەبوو. دامەزراوەى تیمی بەڕێوەبردنی قەیرانی گەورە و بچووك لەلایەن هێلموت شمیتەوە، بە سانایی بازدان بوو بەسەر هەموو یاسا هەبوو و باوەكاندا، واتا دەستوور بەشێوەیەكی گشتیی. ئەم پەیكەرە حكومەتییە بەتەواویی سەرو-یاساییە (außerrechtliche) وەك كاردانەوەیەك بەرانبەر بە ڕفاندنی هانس مارتین شلایەر (Hanns Martin Schleyer)، كۆنەنازیی و پاشان سەرۆكی فیدراسیۆنی پیشەسازیی ئەڵمانیی، لەلایەن فراكسیۆنی سوپای سورەوە لێكدەدرایە و پاساوی بۆ دەهێنرایەوە، و پیادەكردنی ئەم دەسەڵاتە حكومەتییەش تا ٤٥ ڕۆژی خایاند. گەڕان و پشكنینی بەردەوام، قەدەغەكردنی پەیوەندییەكان، قەدەغەكردنی هەواڵ و هەمواركردنەوەى بڕگەى یاسای مادەى سزادانی تاوان، ئەو پێوەر و هەنگاوانە بوون كە گیرانەبەر. كۆمەڵێك پێشنیاری جددیی گیرانە بەر و خرانە نێو ئەم پەیكەرە تازە حكومییانە تەنانەت بە دامەزراندنەوەى كەمپەكانی كاری زۆرەملێ بۆ جێگیركردن و دانانی ئەوانەى پێیاندەگوترا تیرۆریستە ژنەكانی سەر بە ڕێكخراوەكە و هەروەها جێگیركردنەوەى یاسای سزادان بە مەرگ (death penalty یان بە ئەڵمانیی: Todesstrafe)، بۆ ماوەیەكی كاتیی، كە لە ١٩٤٩ هەڵگیرابوو.

ئەم ڕووداوانە ڕەهەندێكی دیكەى ئەو شتە ڕوون دەكەنەوە كە دۆخی نائاسایی لە سەردەمی پاش-جەنگدا پێیگەیشتووە: نەناسراوییەكەى یان دانپێدانەنراوییەكەى(Unausgewiesenheit). پراكتیكی سیاسیی چیتر بەس نییە بۆ ڕاگەیاندنی دۆخێكی نائاسایی، واتا بۆ هەڵپەساردنی دەستووری دیموكراتیی بەشێوەیەكی گشتیی و ڕوون و ئاشكرا، بەڵكو حوكمڕانیكردن بەبێ ڕاگەیاندنێكی ڕاشكاو بەگوێرەى ڕێساكانی دۆخێكی سنوورداری نائاسایی نەتەوەیی یان ناوچەیی بە ڕێساكانی ئاساییش و كۆنتڕۆڵەوە. ڕاگەیاندنەكەى لەڕاستیدا لە دەرەوەى باوەڕ و بۆچوونی گشتییەوەیە و نابینرێت، لەكاتێكدا ئاساییبوونەكەى بە تەواویی دەردەكەوێت – وەك ئەو حاڵەتەى لە هامبورگ بینیمان – و ئەمەش دەبێتە هۆی وروژاندن و بە ئەگەرەوە، بەرەنگاریی، لەبەرئەوە ئەمەش فەرامۆشیی ڕۆژانەى سیاسیی كارەساتی هەمیشەیی دەوەستێنێت. دەكرێت ئەمەش بە هەڵگەڕاندنەوەى فۆرمولەكەى كلاوزەڤیتز لێكبدرێتەوە: سیاسەت تەنها بەردەوامیدانە بە جەنگی گشتیی بە ئامرازی دیكە. لەبەرئەوەى ئەم جەنگە بەشێوەیەكی فراوان و گەورە دژی دوژمنی ناوخۆیی ئەنجام دەدرێت، دژی دوژمنی دەوڵەت لەهەر یەكێكماندا، ئەوا ئەم جەنگە ڕواڵەتی ئۆپەراسیۆنێكی سادەى پۆلیس وەردەگرێت؛ وەك ڕۆتینێكی ژیانی ڕۆژانەى كۆنتڕۆڵ و دەسەڵات دەردەكەوێت. بەڵام بەهۆی نادیاریی لە ڕاگەیاندنەكەیدا، هیچ دەستپێك و كۆتاییەك ناناسێت، نە مێژووی هەیە نە داهاتوو. بووە بە ئامادەیی موتڵەقی پرۆسەیەكی هەمیشەیی ئارامكردنەوە لەلایەن پۆلیس-سوپاوە.

دامەزراندنی یاسایی ناوچە مەترسیدارەكان نیشانەیە لەسەر حاڵەتێكی تایبەتی دۆخی نائاسایی. ڕێسا یاساییەكانیان لە یاساكانی پۆلیسدا لە دەیەى ١٩٩٠ و ٢٠٠٠ەكاندا لە زۆربەى هەرێم و دەوڵەتە فیدڕاڵەكان داڕێژران واتا دوای كەوتنی یەكێتیی سۆڤێت. دەسەڵاتی پێناسەكردن بۆ سەپاندن و دانانی ناوچەیەكی مەترسیدار بەستراوەتەوە بە پۆلیسەوە. پێوەر و هەنگاوەكانی پۆلیس دەكرێت بەشێوەیەكی سەربەخۆ لەسەر گومانلێكراوێكی تاوان تاقی بكرێتەوە، كە ئەگەرنا پێچەوانەى دەستوور دەوەستێتەوە. ئەوەى وادەكات ئەم چەمكە بەشێوەیەكی بنچینەیی لە دۆخێكی نائاسایی بچێت بریتییە لە: ١) بەتاڵكردنەوە یاخود بە شێوەیەكی بەرچاو سنوورداركردنی ئەو مافە بنچینەییانەیە لە دەستووردا هەن، ٢) سنوورداركردن یاخود هەڵپەساردنی دەستوور بە پارێزبەندیی لە دژی مەترسیی، ڕەهەندی یاسایی وەردەگرێت، و ٣) ئەگەرچی دامەزراندن و ناساندنەكەى بەشێوەیەكی یاسایی بووە، دواجار ئەوە پەیوەندیی بە دەسەڵاتدارێتییەوە هەیە پارێزگاریی لە مۆنۆپۆل بەسەر بەكارهێنانی هێز، واتا پۆلیسەوە بكات بۆ بڕیاردان لەسەر دامەزراندن یان هەڵوەشاندنەوەى خۆی. بۆیە ناوچە مەترسیدارەكان ئاماژەن بە دۆخێكی ناوچەیی سنوورداری نائاسایی. بە تایبەت لە ڕوانگەى ڕاگەیاندنی گشتییەوە، ناوچە مەترسیدارەكان ئاماژەن بۆ حاڵەتێكی تایبەت، چونكە ئەوانە بە یاسا ڕێكنەخراون و لەم ڕووەوە پۆلیس ئازادە لە بڕیاردان لەسەر ئەوەى ناوچەیەك بە مەترسیدار ڕابگەیەنێت. كەواتە، نە سەرژمێرییەكی گشتیی ناوچە مەترسیدارەكان هەیە نە تەنانەت ئامرازێكی نیشتمانییش (بۆ نموونە ئامارەكان) بۆ پشكنیكی كاریگەریی ئەو ناوچانە[5].

دۆخی نائاسایی، ناكۆكیی خودیی ناوەوەى یاسایە؛ ئەگەرچی ئەم دۆخە یاسا خۆی دایدەمەزرێنێت، واتا لەناوەوەى یاسادا جێگیربووە، بەڵام بە دەقیقیی، سنووردارێتیی یاسا پیشان دەدات: دەرەوەى یاسا.

٤

دۆخی نائاسایی (Ausnahmezustand) ناكۆكیی خودیی ناوەوەى یاسایە، كە، پێشتر كاڕڵ شمیت لەو مانایەى خۆی بۆ ئایدیۆلۆژیای كۆمەڵەى گەل، یاخود كۆمەڵەى نەتەوەیی، یان كۆمەڵەى خەڵك (Volksgemeinschaftsideologie)[6] هەیبووە، خراپ بەكاری هێناوە و چەمكەكەى ئیستغلال كردووە: واتا لە پێناوی لەناوبردنی یاسای مەدەنیی و دامەزراندنی دەوڵەتی ڕابەر یاخود پرەنسیپی ڕابەر (Führerstaats)[7]. ئەگەرچی ئەم دۆخە یاسا خۆی دایدەمەزرێنێت، واتا لەناوەوەى یاسادا جێگیربووە، بەڵام بە دەقیقیی، سنووردارێتیی یاسا پیشان دەدات: دەرەوەى یاسا. یاسا لە دامەزراندنی جوڵە و ژێستی خۆیدا ئەو شتە مەحروم دەكات كە دایدەمەزرێنێت: دەسەڵاتی حاكم. لە دۆخی نائاساییدا، ئەم دەسەڵاتە بەكراوەیی دووبارە دەردەكەوێتەوە و وابەستەیی خۆی بە یاساوە دەپچڕێنێت، كە پێگەكەى، نۆرم و بەهای مەترسیی مومكین دادەنێت – واتا ناوچەی سیاسیی ڕووت و پەتیی. دووبارە ئەوەى لێرەدا لەسەر ئەو شیكارییە مەفهومییە دەردەكەوێت، بیركردنەوە و ڕامانێكی ڕۆحانیی و دەرەجیهانیی نییە: پۆلیسی هامبورگ ڕایگەیاند كە ناوچەى مەترسیدار تا ئەوكاتەى دۆخەكە “ئارام دەبێتەوە”، بەردەوام دەبێت – بەڵام بێگومان بۆ چەندین حەفتەى دواتریش بەردەوام دەبێت. دۆخی نائاسایی دەكرێت لەلایەن یاساوە دابمەزرێنرێت – چونكە ڕوودانەكەى، یاساییە – بەڵام ناكرێت بەشێوەیەكی یاسایی كۆتایی پێبهێنرێت، چونكە ئەو مەترسییەى وا گریمانە كراوە بگەڕێتەوە، ناكرێت بەشێوەیەكی یاسایی دەستنیشان بكرێت. واتا ڕاگەیاندنی دۆخی نایاسایی، ئەگەر یاسایی بێت، ئەوا یاسا ناتوانێت ناوچەى مەترسیی دەستنیشان بكات، بەڵكو تەنها ڕۆڵی پۆلیس دەتوانێت بێتە ناوەوە. لابردنی ئەم دۆخەش، پەیوەندیی بە ئیرادەى حاكمەوە هەیە – لەم حاڵەتەشدا، پۆلیس دەبێتە حاكم. نەمان و وەستانی زۆربوونی توندوتیژیی، بەستراوەتەوە بە توندوتیژیی خۆیەوە.

٥

لە هەمان كاتدا، لەگەڵ دامەزراندنی دۆخی نائاسایی لەنێو یاسای مەدەنییدا، گەشەسەندنێكی هاوتەریبی هێزە نیشتمانییەكانی پۆلیس دەستیپێكرد. لە ١٨١٥ بەدواوە، لە هەرێمەكانی ئەڵمانیادا سەرەڕای پۆلیسی بەرپرس بۆ هێرشە تاوانكارییەكان، هێزێكی دیكەى پۆلیس دامەزرێنرا: پۆلیسی سیاسیی یاخود ئەوەى بە پۆلیسی نهێنیی یان دەزگای زانیاریی (Geheimdienst) ناسراوە. ئەركی ئەم هێزەى پۆلیس پارێزگاریكردن بوو لە دەوڵەتی سەرمایەداریی، یاخود لە زمانی دیموكراتییدا، پارێزگاریكردن لە دەستوور دژی دوژمنە ناوخۆییەكان. تا ئەو كاتەى پۆلیسی نهێنیی دەوڵەت (Geheime Staatspolizei)، كە بە گیشتاپۆ (Gestapo) ناسراوە، كۆنتڕۆڵی هێزی پۆلیسی كرد لە 1933دا، دەسەڵاتەكەى سنووردار بوو بۆ كۆكردنەوە و هەڵسەنگاندنی زانیاریی و ئەمانەش بەرپرسیارێتیی تاكە بەتاكەى هەرێمەكانی ڕایش(Reichsländer)[8] بوون. پۆلیسی سیاسیی خاوەن دەسەڵاتەكانی جێبەجێكردن نەبوو. ئەمە بە شێوەیەكی بچینەیی و جەوهەریی لەگەڵ گیشتاپۆدا گۆڕانی بەسەردا هات. نەك بەتەنها لە سنووری هەرێمایەتییەوە دەجوڵایەوە، واتا هێزەكانی پۆلیسی تاكە بە تاكەى هەرێمەكانی یەك دەخست، بەڵكو هەروەها كرایە خاوەن دەسەڵاتی بەرفراوانی جێبەجێكردن كە سەربەخۆ و لەدەرەوەى یاساوە بوو. دوای سەركوتكردنی سەربازییانەی نازیزم، دەسەڵاتە جۆراوجۆرەكانی خۆرئاوا بۆ یەكەمجار لە مێژووی ئەڵمانیادا، گەرەنتیی جیاكردنەوەى موتڵەقی دەزگای نهێنیی ناوخۆییان كرد، كە بە پارێزگاریكردن لە دەستوور (Verfassungsschutz) ناسراوە و لە ١٩٥٠ دامەزرا، كە هەرچۆنێك بێت خاوەن دەسەڵاتی پۆلیسیی نەبوو. جیاكردنەوەى دەزگا نهێنیی و زانیارییەكان و پۆلیس بناغەى یاسای نوێی ئەڵمانیای فیدڕاڵی پێكهێنا.

بەڵام، تەنها تا ساڵی ٢٠٠٤. لەو ساڵەدا، لە كۆنفرانسی وەزیرانی ناوخۆی وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا، ئەم جیابوونەوەیە لە ٩ی تەممووزدا هەڵگیرا. ئەوەى پێیدەگوترێت “سەنتەری هاوبەشی دژەتیرۆر” (Gemeinsames Terrorismusabwehrzentrum)[9] خێرا لە بەرلین دامەزرا، كە بەڕابەرایەتیی فەرمانگەى فیدڕاڵ بۆ پارێزگاریكردن لە دەستوور (Bundesamtes für Verfassungsschutz)[10]، زانیاریی لە یەكتر وەردەگرن و دەزگاكانی وەك دەزگای سیخوڕیی هەرێمیی (Inlandsgeheimdienstes)[11]  (واتا فەرمانگەی فیدڕاڵ و هەرێمەكان بۆ پارێزگاریكردن لە دەستوور، چیتر بەشێوەى سەربەخۆ كارناكەن، بەڵكو دەچنە ناو كۆمیتەى هاوبەشەوە)، دەزگای سیخوڕیی فیدڕاڵ (Bundesnachrichtendienstes)[12]، دەزگای دژە-سیخوڕیی میلیتاریی (Militärischen Abschirmdienstes)[13]، فەرمانگەى لێپێچینەوەى نەریتیی تاوان (Zollkriminalamt)[14]، فەرمانگەى فیدڕاڵی كۆچ و پەنابەران (Bundesamtes für Migration und Flüchtlinge)[15]، فەرمانگەى داواكاریی گشتیی فیدڕاڵ (Generalbundesanwaltschaft)[16]، فەرمانگەى پۆلیسی تاوانی فیدڕاڵ (Bundeskriminalamtes)[17] و، فەرمانگەی پۆلیسی تاوانی هەرێمەكان (Landeskriminalämter)[18]، هەموویان ئێستا لە پەیوەندییەكی بەستراوەدان بەیەكەوە. ئەمە واتا هێزێكی پۆلیسی گوندێكیش دەتوانێت دەستی بە هەموو زانیارییە نهێنییەكان بگات، و لەو كاتەشەوە، ڕێنماییەكان بۆ لێكۆڵینەوە و لێپێچینەوەكان، هێرشكردنەكان و دەستگیركردنەكان ڕاستەوخۆ لە بەرلینەوە دەردەچن. بەدوای هەمان ئەو پرەنسیپەى هەڵگرتن و نەهێشتنی جودایی پۆلیس و دەزگای نهێنیی و سیخوڕیی، “سەنتەرێكی دیكەى شیكاریی” لە بەرلین لە ٢٠٠٦ دامەزرا، كە بەدووی نەخشە و پرۆپۆزەڵە بنچینەییەكەى وەزیری ناوخۆی ئەوكاتی ئەڵمانیا، ئۆتۆ گیۆرگ شیلی (سەر بە سۆسیال دیموكراتەكان) لە ٢٠٠٤دا هات. “سەنتەری هاوبەشی شیكاریی و ستراتیژیی بۆ كۆچبەری نائاسایی” (Gemeinsame Analyse- und Strategiezentrum illegale Migration) ئەركە سەرەكییەكەى كە پێشتر بۆی دیاریكراوە، دژایەتیكردنی جوڵەى پەنابەرانە. هیچ بناغەیەكی یاسایی بۆ هەبوونی ئەم سەنتەر بوونی نییە. بەڵكو گفتوگۆ و چاوپێكەوتنێكی بیرۆكراتییە لە زاری حكومەتی فیدڕاڵەوە:

“سەنتەری هاوبەشی شیكاریی و ستراتیژیی بۆ كۆچبەری نایاسایی (GASiM) بریتییە لە دەزگایەكی هاوبەشی زانیاریی و سەنتەری كاری پێكەوەیی بە ئامانجی بەهێزكردنی هاریكاریی لە وەستانەوە بە دژی كۆچبەری نایاسایی و هەموو ئەو تاوانانەى لەگەڵ خۆیاندا دەیهێنن. بۆ ئەمەش، گۆڕانكاریی بەسەر هیچ یەكێك لە چوارچێوە یاساییەكان و بەرپرسیارێتییەكاندا نەهێنراوە. هیچ جۆرە بناغەیەكی تایبەتی یاسایی بۆ هەبوونی ئەم دەزگای كاری پێكەوەییە، پێویست و زەروور نییە”[19].

لە سەردەمی جەنگی سارددا، ئەم پرۆسەیە وەك دیارییەك وەها بوو دژی دوژمنی سیستەمە بەكاردەهێنرا، واتا دژی كۆمۆنیزم، بەڵام ئێستا لەژێر ناو و كاتیگۆریی “بەقاچاخبردنی تاوان” (Schleuserkriminalität) كاری پێدەكرێت و دەبێتە پێشكەوتووترین ئامرازی هەموو سنوورەكانی ئەوروپا و ئێستاش هەموو ئەمانە پشتیوانیی خۆیان لە ستراتیژییەكانی حكومەتی فیدڕاڵی ئەڵمانیا وەردەگرن. تەنانەت حكومەتی هاوپەیمانیی سەوزەكان و سۆسیال دیموكراتەكانیش هەوڵێكی جددیی بوو بۆ دامەزراندنەوەى یەكێتیی پۆلیس و دەزگای زانیاریی و بەخشینی دەسەڵاتە فراوانە جێبەجێكارییەكان، كە بۆ یەكەمجار لەلایەن نازییەكانەوە ناسێنرا و ئەم دووبارە داڕشتنەوەیەش لە ساتێكی مێژووییدا بوو كە لەلایەكەوە ناسیۆنال سۆسیالیستی ژێرزەمینیی (NSU: گروپی نیۆنازیی تیرۆریستی ئەڵمانیی كە لە ساڵی ١٩٩٨ دامەزرا و ساڵی ٢٠١١ كەشفكرا و بەرپرسە لە ڕفاندن و تیرۆركردنی سەدان خەڵكی كۆچبەر و چەپ) – كە دەتوانین بە متمانەبەخۆبوونەوە دوای ئاشكرابوونی زۆر بەڵگەنامە و تەنانەت بە دانپێدانانی بەشێكی دەوڵەتییش لەلایەن فەرمانگەى پارێزگاریكردن لە دەستوورەوە دروستكراوە – لە بەرزترین ڕێژەى تاوانە تیرۆریستییەكانی خۆیدا بوو و لەلاكەى دیكەوە، هەزاران پەنابەر بەهۆی سیستەمی سنووری یەكێتیی ئەوروپاوە ژیانیان لەدەستدابوو[20].

٦

ئامرازی جەنگیی سەربازییانەى پۆلیس، فراوانكردنی دەسەڵاتەكانیان لەڕێگای سەپاندنی چەمكی ناوچە مەترسیدارەكان و هەروەها یەكگرتنیان لەگەڵ دەزگا سیخوڕیی و زانیارییەكان، بەكورتیی، بەهێزبوونی ڕوولەزیاد و فراوانبوونی ئۆرگانەكانی ئاساییشی دەوڵەتیی، لەسەروبەندی كەوتنی بلۆكی خۆرهەڵاتییەوە، ئێستا بە تەواویی موتڵەقی خۆیەوە هاتووەتەئاراوە. لەگەڵ كەوتنی كۆمۆنیزمی دوژمنی سیستەمەكە، ئێستا بەهێزترین سەرچاوەى مەترسیی دەوڵەتە سەرمایەدارییەكانی خۆرئاوا، لەسەر سەكۆكە نەماون. لەڕاستیدا هیچ كاتێك هێندەى قۆناغی دوای ١٩٩٠ ئەرگومێنتی بێمانای بەهێزكردنی پێوەرەكانی ئاساییش لە دژی شۆڕش لە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا لە ئەجێندادا نەبوون. دۆخی نائاسایی، كە بەگشتیی لەدژی “مەترسیی” ڕاستەقینەى كۆمۆنیزم داڕێژرابوو و سەپێنرابوو، ئێستا لەڕاستیدا هیچ زەروورەتێكی واقیعیی نەماوەتەوە. ئۆتۆنۆمیستەكانی هامبورگ لە سەروبەندی ڕووداوەكانی G20 بەهەموو شێوەیەك لەو بارودۆخەدا نین بتوانن نەزمی باڵادەست بهەژێنن. تەنانەت ئەگەر حكومەت لێگەڕابا ئۆتۆنۆمیستەكان هەر شتێكیان بوێت ئەنجامی بدەن و پۆلیس بەربەستیان بۆ دروست نەكات، بە ئەگەرێكەوە شتێكی ئەوتۆ ڕووینەدەدا. ئەى بۆ دیسان بەئەبەدیكردنەوەى دەسەڵاتی پۆلیس و دۆخی نائاسایی؟

دەكرێت ئێستا گریمانەى ئەوە بكەین كە نوخبە نیۆلیبراڵەكانی ئەمڕۆ بە شێوەیەكی فراوان ئاگایان لە كوڵانی زەروورەتی شۆڕشێك هەیە. دواجار زانیارییان لەسەر دەرەنجامە كارەساتبارەكانی خەباتی چینایەتیی، كە ئێستا لەسەرەوە هەموو هەوڵێك بۆ كپكردنەوەى دەدەن، بووەتە هۆی ئەوەى ئەوانی بەرەو دامەزراندنی ڕێسا مەترسیدارەكان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ڕووداوی ناڕەزایەتیی و ڕاپەڕینی كۆمەڵایەتیی بردووە. لە هەمان كاتدا، هۆكاری بەرپێگرتن، واتا كردەى سەربەخۆ، خەسڵەتی ناوچە مەترسیدارەكان، بووەتە هۆی چالاككردنی خواستێك بۆ خۆ-كۆنتڕۆڵكردن و ئاگایی بەرانبەر بە سزادان.

سەرەڕای ئەوەش، لە گۆڕانی نیۆلیبراڵانەى سەرجەمی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و بردنیان بۆ نێو سەرمایەگوزاریی، دامەزراندنی ئاساییش و نەزم وەك باڵادەستیی حكومەت بەسەر ناوچە كاریگەرەكاندا دەبینرێت. لێرەدا، ناوچە مەترسیدارەكان بریتین لە ئامرازێكی تەكنیكیی بۆ یارمەتیدانی بونیادنانەوەى دژە-كۆمەڵایەتیی شارەكان و خاوێنكردنەوەیان لەو ڕەگەزانەى بە هیچ شێوەیەك لە ڕوانگەى یاساییەوە، تاوانبارانە نین، بەڵام بە ئاسانیی وەك بەربەستێك لەبەردەم گەشەسەندنی سەرمایە لەو ناوچانەدا دەبینرێن. شاری لایپتزیگ، كە تیایدا پۆلیس بە گشتیی “ناوچەكانی تاوانی گەورە” (Kriminalitätsbrennpunkte) (ئەم چەمكە لە سەكسۆنیا یەكسانە بە ناوچەى مەترسیدار Gefahrengebiet لە هامبورگ) ئەم لێدوانە بەرنامەڕێژییەى بەدوای خۆیدا هێنا: “ئاساییش، نەزم و خاوێنكردنەوەى شارێك لە فاكتەرە ناوچەییەكان لەپێناوی گەشەدان بە شارێك. […] ئەوان ڕۆڵێكی یەكلاكەرەوە دەگێڕن لە دەستنیشانكردنی ئەوەی چۆن ئابووریی و كوالیتیی ژیانی هاووڵاتییان گەشە دەكات. كێشكردنی سەرنجی شار وەك ناوچەیەكی ژیان، ناوچەى كاروكاسبی و كێشكردنی گەشتیار، بەهۆی ئەم فاكتەرانەوە دروست دەبێت”.

پێوەر و هەنگاوەكانی پۆلیسی دەوڵەتیی لەسەر بنەمای فیتیشی نەزم دادەمەزرێن و ڕێكدەخرێن كە بەشێوەیەكی بنچینەیی پارانۆییە.

دواجار، سەربەخۆیی ناوخۆیی ئاساییش و كۆنتڕۆڵ، بە تایبەت لە ساتە ناسەقامگیرە سیاسیی و ئابوورییەكاندا، نابێت بەكەم سەیر بكرێت. پێوەر و هەنگاوەكانی پۆلیسی دەوڵەتیی لەسەر بنەمای فیتیشی نەزم دادەمەزرێن و ڕێكدەخرێن كە بەشێوەیەكی بنچینەیی پارانۆییە. هەر دەربڕین و دەركەوتەیەكی ژیان دەكرێت ببێتە مەترسییەك و لەژێر نیگای زەقی پۆلیسدا ڕەهەندی تاوانی پێببەخشرێت واتا كریمینەلایز ببێت. كۆنتڕۆڵی پۆلیس دەیەوێت ببێتە سیستەمێكی خۆ-دامەزرێنەر و خۆ-سەلمێنەر، كە كاریگەرییەكەى بەمجۆرە دەبێت: بەهێزكردنەوەى پێوەرەكانی ئاساییش دەبێتە بیانوویەك بۆ ڕاگەیاندنی هەبوونی ناوچەى مەترسیدار و تاوان. بناغەى یاسایی ناوچەى تاوان پشتیوانەیەكی هەمیشەیی بۆ ئەم پارانۆیە دابین دەكات، چونكە ڕێگا بە پۆلیس دەدات مەرجەكانی دەستێوەردان و سەپاندنی دەسەڵاتیان لەو ناوچانەدا دەستنیشان بكات.

كەواتە پۆلیس ئیتر ڕەتكردنەوەی یاسا و پشتڕاستكردنەوەى ئەو تێزەى واڵتەر بنیامینە: دۆخی نائاسایی، بووە بە دۆخی ئاسایی.

٧

دەبێت ڕووداوەكانی هامبورگ وەك هەڵگرتن و نەهێشتنی حوكمی یاسا سەیر بكرێن، وەك خۆ-بێدەسەڵاتكردن (self-disempowerment)[21]ی سیستەمی دادوەریی و بەشەكانی سیستەمی قەزایی. ئەوە ئەنجوومەنی یاسادانەران خۆیانن دەسەڵاتی جێبەجێكردن بۆ پۆلیس دەگوازنەوە و هەروەها ئەو ئامرازانەشی دەخەنە بەردەست كە بتوانێت مافە بنچینەییە دەستوورییەكان سنووردار بكات. بۆیە دەوڵەت دامەزراوە دیموكراتیی و یاساییەكانی خۆی لە بەرژەوەندیی دامەزراوە بە تەواویی بەڕێوەبەرایەتیی و پڕچەككراو بە تەكنەلۆژیا كورت دەكاتەوە و دەیەوێت ئەم دامەزراوە تازە بەهێزكراوانە لە لێپێچینەوەى دەستووریی، ببورێت و دوور بخاتەوە. لە هامبورگ، بەهۆی پارتی كۆمەڵایەتیی مەسیحیی (CDU، پارتی كۆنزەرڤاتیڤ و حزبەكەى مێركڵ)ـەوە، لە ساڵی ٢٠٠٥ بەدواوە، پۆلیس ئەو مافەیان پێدراوە لەسەر بنەمای لێكۆڵینەوە و خەمڵاندنی خۆیان ئەوەى پێیدەگوترێت ناوچەى مەترسیدار ڕابگەیەنن و پێناسە بكەن – كە بە شێوەیەكی تاقانە لە ئەڵمانیا، دەسەڵاتی یاساییان پێدەبەخشێت دۆخی نائاسایی سنوورداری هەرێمیی بسەپێنن[22]. ئەمەش زۆر مەترسیدارە، چونكە ئەوان خاوەن دەسەڵاتێكی دیفاكتۆن بەهەر شێوەیەك بێت و هەر كارێكیان بوێت دەتوانن ئەنجامی بدەن: دانانی ستانداردەكان – لە ڕێگای هێزەوە – سەپاندنی هێز لەو ناوچانە. لەم ڕووەوە، پۆلیس بە بیانووی “لە بەرژەوەندیی ئارامیی و ئاساییشدا” لە حاڵەتی بێ ئەژماردا تەداخول دەكات كە تیایدا هەلومەرجی ڕوونی یاسایی بوونی نییە، دیاریكردنی شوێنێكیش لەدەرەوەى ناوچەی یاسا، دەسەڵاتی پۆلیس لەو ناوچەیەدا بەتەواویی دەسەپێنێت. كەواتە پۆلیس ئیتر ڕەتكردنەوەی یاسا و پشتڕاستكردنەوەى ئەو تێزەى واڵتەر بنیامینە: دۆخی نائاسایی، بووە بە دۆخی ئاسایی.

٨

دەبێت ئەوە لای هەموان ڕوون بێت كە هامبورگ بەشێكە لەم گەشەسەندنە تەواو گشتییەى دەوڵەتداریی مۆدێرن، كە بە شێوەیەكی بەرفراوان چیتر شوێن/فەزای كۆمەڵایەتیی لە ڕێگای یاساوە جیاناكاتەوە، بەڵكو بە شێوەیەكی بەرچاو لەڕێگای نۆرمەكانەوە ڕووبەڕووی جەمسەربەندییە تازەكانی دەكاتەوە. بەڵام ئەم ئاساییكردنەوەى حوكمڕانیی، یاسا بە تەواویی هەڵناگرێت و لەناوی نابات، بەڵكو تەنها بەتاڵی دەكاتەوە و كورتی دەكاتەوە بۆ ئامرازێك. لە هەمان وتارەكەى یونگەڤێلتدا هاتووە: “یاسا لەژێر حوكمی نۆرماڵبووندا، تەنها ڕێگایەكە لەنێو ڕێگاكانی دیكە بۆ دانانی كاریگەریی لەسەر كۆمەڵگا و بە هیچ جۆرێك كەمتر قبوڵكراوتر و قابیلی ڕەتكردنەوە نییە. ئەمە تەكنیكێكی باڵادەستییە، ڕێگایەك بۆ كۆتاییهێنان بە قەیران، نەك شتێكی دیكە”[23]. خواستی پارتی كۆمەڵایەتیی مەسیحیی، دوای خۆپیشاندانەكانی هامبورگ، سنوورداركردنی زیاتری مافی خۆپیشاندان و بەهێزكردن و پڕچەككردنی زیاتری پۆلیسە بە دەسەڵاتی زیاتری جێبەجێكردن، و پێدانی زیاتری كەرەستەى چەك و تەقەمەنیی و هەڵگرتنی زیاتری فیشەك و مەغزەن[24].

٩

ناوچەى مەترسیدار كۆدەزگایەكی ماتریالیی پۆلیسە، تیایدا پۆلیس توانای پێناسەكردن و دەستنیشانكردنی بەهای مەترسیی هەیە – كە بە سانایی ئەم ناوچەیە یەكسان دەكرێت بە تاوان. هەموو بەربەستەكان لەبەردەم دیسپۆتیزم و سەركوتكاریی پۆلیس هەڵدەگیرێن و ئەمەش كۆنەپارێزەكان ئاراستەى دەكەن و خۆراكی پێدەدەن. قەیرانی نەزمی ئاسایی (نۆرماڵ)، كە لە ڕوانگەى پۆلیسەوە لە میانەى خۆپیشاندانەكانەوە ڕوودەدات و پۆلیس خۆپیشاندانیش وەك بەكارهێنانی توندوتیژیی دەبینێت، ئەوا دەبێت لەڕێگای ئامرازی ڕاگەیاندنی دۆخی نائاساییەوە، هەڵبگەڕێنرێتەوە و لەبری خۆپیشاندانی جەماوەر، خۆپیشاندانی پۆلیس بێت. لە پێناوی پاراستنی ژیانی ڕۆژانەى سیستەمی سەرمایەداریی” هەموو ئەو گروپانەى خەڵك و ئەو شتانەى لەگەڵ خۆیاندا هێناویانە دەبێت پشكنینیان بۆ بكرێت و دەبێت بە تەواویی ناسراو بن، نەك نەزانراو”. ئەوەی لای پۆلیسیش گرنگ و هەنوكەییە واتا ئەوەى دەبێتە هۆی دروستكردنی مەترسییەك، لەسەر داوای پارتی چەپ و ناچاركردنی پۆلیس، بەم لیستەوە ڕاگەیەنرا:

یەك: ئەو كەسانەى دەكەونە نێو سنوورەكانی ناوچەى مەترسییەوە و ئەوانەى دەكرێت دەرمانخۆر بن و وەك دەرمانخۆر دەربكەون و ببنە مایەى مەترسیی.

دوو: كەسانی نێوان تەمەن ١٦– ٢٥ ساڵیی لە گروپی سێ كەسیی یان زیاتردا، كە مەست بن یان بە شێوەی گوماناویی و مەست مامەڵە بكەن”.

سێ: ئەو كەسانەى بەگوێرەى ئەزموونی پۆلیس، دەكرێت لە كاتی یارییەكانی تۆپی پێدا توندوتیژیی بكەن، كەسانی ١٦ بۆ ٣٥ ساڵیی، لە گروپی سێ كەسیی یان زیاتردا.

چوار: ئەو كەسانەى دەكرێت وەك ڕیزەكانی بەرەى چەپ دەربكەون[25].

ئەوەى لێرەدا گرنگە تێبینیی بكەین ئەوەیە كە نۆرم، بە پێچەوانەى یاساوە، پێویستی بە ناسین و دەرخستنی ناوە دەرەكییەكەی نییە، بەڵكو تەنها لەڕێگای پۆتێنشیاڵەكانەوە دەجوڵێتەوە. بە شێوەیەكی هێزەكییانە و پۆتێنشیاڵ، هەموو ئەوانەى مەترسیدارن، تاوانبارن. پۆلیس سیستەمێكی كۆنتڕۆڵكردنی ئەگەرەكانە، كە پێویستی بە سەلماندنی گوناح و تاوانی تاقیكردنەوەى حوكمی خۆی نییە. بەڵكو هەروا بە سانایی تاوان لەڕێگای نۆرمەوە بەرهەم دەهێنێت. “شێتیی، تاوان یاخود پرۆلیتاریا، بە سكێكی بەتاڵەوە چیتر شوێنێكی دیاریكراو و زانراو داگیر ناكات، ئەوان چیتر خاوەن جیهانی دەرەوەى خۆیان نین، گیتۆكەیان بە دیوارەكانی خۆیانەوە نین، لەڕێگای داڕمانی كۆمەڵایەتییەوە بوونەتە چۆنایەتییەكی هەڵوەشاوە، لەنێو قۆناغی نهێنیی توندوتیژییدا دەژین، گومانلێكراوی مومكینی هەر كەسێكن”.

ئێمە ئێستا لە جیهانی كافكایێسكدا دەژین: ئیتر سزا هەیە بێ ئەوەى تاوان هەبێت.

١٠

توندوتیژیی پۆلیس چیتر ئاراستەى كەسانی تاوانبار نییە، بەڵكو ئیتر لەسەر گومان دادەمەزرێت. پۆلیس ئیتر پێویستی بەوە نییە ئەو كاتە چالاك بێت كە تاوان هەیە، بەڵكو چالاكبوونی ئەو ئیتر بەستراوەتەوە، بە گومانلێكراوەوە. ئەمەش بە تەنها پرەنسیپی دەستووریی گریمانەى بێگوناهبوون لانابات، بەڵكو هەروەها كاتیگۆریی تاوانی پرەنسیپی یاسا بە شێوەیەكی گشتیی، دەسڕێتەوە. حكومەتی سۆسیال دیموكراتەكان لە هامبورگ، كە دەكرێت چاوەڕوانییان لێبكرێت، پشتیوانیی لەم لەڕێساخستنە كرد: ئەمەش چوارچێوەى یاسایی بە جۆرێك دەبینێت تەواو بگونجێت لەگەڵ سەپاندنی پێوەرەكانی ئاساییشی بەرپێگرتن. گوناه چیتر نابەسترێتەوە بە تاوانەوە، بەڵكو بە ڕەفتارەوە، بە جلوبەرگەوە، بە هەبوونی كۆمەڵێك شتی دیاریكراوی وەك (دەرمانەوە)، بە ڕووخساروە، بە ڕەنگی پێست و قژەوە، بە شێوازی دەركەوتنەوە و هتد، واتا پەیوەندیی بە شێوەیەكی ژیانەوە دەبێت. ئێمە ئێستا لە جیهانی كافكایێسكدا دەژین: ئیتر سزا هەیە بێ ئەوەى تاوان هەبێت.

پەڕاوێزەکان:

[1]بڕوانە:

[2]خوێنەر لێرەدا نابێت چەمكی حكومیی یان حكومەتیی تێكەڵ بەو مانایەى میشێل فوكۆ بكات كە بەم چەمكەى بەخشیوە، بەڵكو مەبەستی من لێرەدا وەرچەرخانێكە لە بڕیاردانی سیاسیی لە پەرلەمانەوە بەرەو بڕیاردانی جێبەجێكردن (حكومەت).

[3]كتێبی “ئاساییشی دەوڵەتیی لە ئەڵمانیای خۆرئاوا” (Staatsschutz in Westdeutschland) لە نووسینی دۆمینیك ڕیگۆل، كتێبێكی ئێجگار گرنگە كە شوێنپێی ڕیشەكانی حوكمی ڕادیكاڵ (Radikalenerlaß) دەگەڕێنێتەوە بۆ نێو دامەزراندنەوەى نوخبە و شارەزا نازییەكان لەلایەن كۆنراد ئادێناوەری ڕاوێژكاری ئەڵمانیای دوای جەنگ (سەر بە پارتی دیموكراتی مەسیحیی، ئێستا ئەنگێلا مێركڵ لەسەر ئەو حزبە ڕاوێژكاری ئەڵمانیایە) لە 1950دا و هەروەها حوكمەكە دەبەستێتەوە بە بەشداریی ئەندامانی كۆنی نازیی لە ئۆرگانەكانی ئاسایشی دەوڵەتییدا. بگەڕێنەوە بۆ:

Dominik Rigoll, Staatsschutz in Westdeutschland: Von der Entnazifizierung zur Extremistenabwehr, Wallstein Verlag GmbH, 2013.

[4]بۆ زانیاریی زیاتر بگەڕێنەوە بۆ:

Johannes Agnoli, Theses on the Transformation of Democracy and on the Extra-Parliamentary Opposition, Viewpoint Magazine 4 (October 2014). Retrieved 17 February 2016. 

[5]پۆلیس تا ئێستا تەنها دوو لیستی سنوورداری بڵاوكردووەتەوە، هەردووكیشیان لەسەر پێداگریی بەردەوامی پارتی چەپ لە بەرلین و لە برێمن بووە، ئەگەرنا، تا ئێستا هیچ یەكێك لە ئامارەكان لەسەر ئەم پرسە و هۆكاری دەسەڵات بەخشین بە پۆلیس، بڵاونەكراوەتەوە. لەكاتێكدا بەگوێرەى دەستوور، فراكسیۆنی پەرلەمانیی، دەتوانێت داوای بڵاوكردنەوەى ئامار بكات. لەگەڵ ئەوەشدا، هیچ فراكسیۆنێكی دیكەى پەرلەمانیی، تەداخول لە دەسەڵاتی پۆلیسدا ناكات، جگە لە پارتی چەپ نەبێت، ئەم حاڵەتەش تەنها لە ئاستی هەرێمییدا ڕوودەدات، چونكە لەچەند هەرێمێكدا پارتی چەپ ڕێژەى دەنگەكانی بەرزترە لە پارتەكانی دیكە، بۆیە دەتوانێت بە دەنگی زۆرینە پۆلیس ناچار بكات ئەم لیستە بڵاو بكاتەوە، بەڵام لە ئاستی پەرلەمانی گشتییدا، بەهۆی نزمی ڕێژەى دەنگەكانی و هاریكاریینەكردنی پارتەكانی دیكە، ئەم لیستانەى پۆلیس بەنهێنیی دەمێننەوە.

[6]ئەم چەمكە كەمتر قابیلی وەرگێڕانە بۆ زمانە بیانییەكان، بە ئینگلیزیی وەك ئەڵتەرناتیڤ كراوە بە people’s community، كە بەشێوەیەكی بنچینەیی لە میانەى جەنگی یەكەمی جیهانییدا لە ئەڵمانیا وەك پشتیوانیكردن لە جەنگدا بەكارهێنرا و پاشان نازییەكان بۆ یەكخستنی خەڵك لەدەرەوەى دابەشكاریی چینایەتیی، بۆ ئایدیۆلۆژیاكەى خۆیان بەكاریان هێنا.

[7]واتا ڕابەر هەمیشە لەسەرحەقە (Der Führer hat immer recht): بە مانای ئەوەى یاسای ڕابەر لەسەرووی هەموو یاسایەكی نووسراوەوەیە و كاڕڵ شمیتیش ئەم چەمكە بۆ خودی دەوڵەت دەگوازێتەوە، كە لەسەرووی یاسا نووسراوەكانەوەیە.

[8]دوای دامەزراندنی ڕایش لە 1871دا، نووسینگەى سەرەكیی پۆلیسی دەوڵەتیی پروسیا (Zentralstelle der preußischen Landespolizei) دەسەڵاتی بەسەر هەماهەنگیی و ئاڵوگۆڕی زانیاریی نێوان هێزەكانی پۆلیسی هەرێمەكاندا گرت، لەبەرئەوە ئیتر دەزگای زانیاریی گشتیی و سەرتاسەریی سەریهەڵدا كە پۆلیس وەك ناوەند قسە بكات. بەڵام بەگشتیی هێشتا خاوەن دەسەڵاتەكانی جێبەجێكردن نەبوو، تەنانەت لە هەرێمەكانیشدا هێشتا ئەم دەسەڵاتەى جێبەجێكردنی پێنەسپێردرابوو، ئەركەكەى تەنها كۆكردنەوەی زانیاریی و هەماهەنگیی بوو لەگەڵ دەوڵەتدا.

[9]Joint Counter Terrorism Centre

[10]Federal Office for the Protection of the Constitution

[11]Intelligence Agency

[12]Federal Intelligence Service

[13]Military Counterintelligence Service

[14]The German Customs Investigation Bureau

[15]Federal office for migration and refugees

[16]Public Prosecutor General

[17]Federal Criminal Police Office

[18]State Criminal Police Office

[19]ئەم وەڵامە دوای پرس و تەحەدای پارتی چەپ لە پەرلەمانی ئەڵمانیا هات، كە حكومەتی فیدڕاڵی بۆ ئەم مەبەستە بانگكردبوو، من ئەم وەڵامەم لە وەرزی 16ی پەرلەمانیی، لە 23ی ئابی 2006، وەرگرتووە، بۆ تۆماری دۆكۆمێنتەكەى پەرلەمانی ئەڵمانیا، بگەڕێنەوە بۆ:

http://dipbt.bundestag.de/dip21/btd/16/024/1602432.pdf

[20]لە ساڵی 2000ـەوە، بۆ هەر ساڵێك، زیاتر لە 10 هەزار مەرگی پەنابەر و كۆچبەر لە دەریای ناوەڕاست، بەهۆی كۆنتڕۆڵی توندی سنوورەكانەوە دەخەمڵێنرێت. لە گوگڵ دەتوانن ڕێژەى هەر ساڵێك بە ئاسانیی پەیدا بكەن.

[21]Selbstentmachtung

[22]بۆ زانیاریی زیاتر بگەڕێنەوە بۆ وتارێكی یونگەڤێلت:

[23]هەمان سەرچاوە.

[24]هەمان سەرچاوە.

[25]لیستەكە دوور و درێژترە، من تەنها ئەم چەند خاڵەم دەرهێناوە، بڕوانن:

http://www.grundrechte-kampagne.de/kampagne/generalverdacht-im-gefahrengebiet